(مقاومت حشره کش ها – ژن های مقاومت – IRM)

مدیریت مقاومت حشره کش ها

مدیریت مقاومت حشره کش ها (IRM) پیش از آن که از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار بگیرد در ابتدا باید تعریفی از آن بیان کرد: به زبان ساده روش ها و برنامه هایی می باشد که در آن ها سعی می شود از حشره کش ها به گونه ایی استفاده شود که آفات به آن ها مقاوم نشده و یا مقاومت به تاخیر بیافتد. مدیریت مقاومت حشره کش ها دارای اهداف گسترده ای می باشد:

جلوگیری از ایجاد مقاومت شیمیایی در جمعیت آفات
کاهش دادن ایجاد نرخ مقاومت
افزایش افراد حساس به حشره کش ها در جمعیت
حفظ جمعیت مقاوم در زیر سطح زمان اقتصادی

راهبردهای (IRM)

راهبردهای (IRM) به سه بخش عمده تقسیم می شود:

روش تعدیل کردن ژن های مقاومت
روش اشباع کردن
روش های متعدد کنترل

در ادامه مطلب توضیح مختصری در خصوص هر کدام از عوامل ارائه می گردد.

مدیریت به روش تعدیل کردن

مدیریت به روش تعدیل کردن دارای یک فلسفه اساسی می باشد و آن توجه به فراوانی ژن های مقاومت است که در این روش سعی می شود از بالا رفتن ژن های مقاومت جلوگیری شود و در نتیجه از غالب شدن ژن های مقاومت در جمعیت جلوگیری می شود، برای دستیابی به این هدف روش هایی پیشنهاد می گردد:

استفاده از دز پایین
کاربرد سموم بر روی مرحله حساس آفت
کاهش دفعات سم پاشی
تزریق سموم در بافت های گیاهی
کاربرد موضعی سموم

استفاده از دز پایین: در این روش در برخی از موارد موجب می شود افراد دارای ژنوتیپ هموزیگوت حساسSS در جمعیت باقی بمانند.

کاربرد سموم بر روی مرحله حساس آفت: در این روش رادمان سم پاشی افزایش یافته و در حقیقت سرعت رشد مقاومت کاهش می یابد.

کاهش دفعات سم پاشی: در این حالت شانس تولید مثل برای افراد حساس افزایش می یابد و در نتیجه احتمال تلاقی افراد حساس با جمعیت مقاوم افزایش می یابد و در نهایت از غالب شدن ژن مقاومت در جمعیت جلوگیری می شود.

تزریق سموم در بافت های گیاهی: در این روش به دلیل این که سم پاشی صورت نمی گیرد و محلول سم در تنه درخت یا به روش های دیگری به درون گیاه تزریق می گردد، دشمنان طبیعی آسیبی ندیده و موجب کنترل نرخ رشد ژن های مقاومت می گردند.

کاربرد موضعی سموم: در صورتی که بتوان به شکل موضعی با آفات مقابله کرد در نتیجه جمعیت های حساس آفت که در تمامی سطح مزرعه قرار دارند و در جمعیت پایین به سر می برند از مرگ جان سالم به در برده و در نتیجه باعث رقیق شدن ژن های مقاومت می گردند.

مدیریت به روش اشباع کردن

به این روش نقدهای بسیاری وارد است و این گونه عمل می کند که با کاربرد دز نسبتا بالای ماده سمی سبب کشته شدن همه ی هتروزیگوت های حامل ژن های مقاومت Rs می شود.

سه عیب به این روش وارد است:

تضمینی وجود ندارد که تمامی هتروزیگوت ها ی مقاوم از بین بروند
بالا بردن دز مصرفی تلفات سنگینی به دشمنان طبیعی وارد می کند
افزایش دز مصرفی ریسک مصرف محصولات کشاورزی را برای انسان افزایش می دهد

مدیریت به وسیله روش های متعدد کنترل جمعیت آفات

جمعیت آفات همیشه تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد، زمانی که استفاده از روش های تعدیلی موثر نباشد باید به سراغ راهبردهای این بخش برویم:

استفاده از مخلوط چند سم
استفاده از سموم به طور متناوب
استفاده موزاییکی از سموم
سم پاشی به صورت زنجیره ای
ایجاد فاصله زمانی بین سم پاشی ها
استفاده از سینرژیت ها
به کارگیری دشمنان طبیعی مقاوم به آفت کش ها

استفاده از مخلوط چند سم این امکان را فراهم می کند که سموم با محل اثر متفاوت با یکدیگر مخلوط شده و در نتیجه افراد مقاوم درون جمعیت در اثر برخورد با سمی که به آن مقاوم نیست کشته شده در نتیجه ژن مقاومت در جمعیت کاهش می یابد.

استفاده از سموم به طور متناوب:

زمانی که سوم به طور تناوبی تعویض گردند از مقاومت جلوگیری می شود و تنها باید زیر نظر متخصصین صورت گیرد تا مقاومت تقاطعی صورت نگیرد.

استفاده موزاییکی از سموم:

استفاده از حشره کش های مختلف به صورت همزمان در نقاط مختلف مزرعه که موجب کاهش مقاومت در جمعیت می گردد.

سم پاشی به صورت زنجیره ای:

استفاده از یک آفت کش تا زمانی که حشره به آفت مقاوم گردد و پس از ظهور مقاومت سم عوض شده و در حقیقت از آفت کش دیگری استفاده می گردد.

ایجاد فاصله زمانی بین سم پاشی ها:

در این حالت به جمعیت حساس آفت فرصت افزایش جمعیت داده می شود.

استفاده از سینرژیت ها:

این مواد کارایی سموم مصرفی را به شدت افزایش داده و در نتیجه سبب کاهش افراد جمعیت مقاوم می گردند.

به کارگیری دشمنان طبیعی مقاوم:

در صورتی که در اکوسیستم دشمنان طبیعی مقاوم به آفت کش ها را داشته باشیم می توانیم به خوبی با جمعیت آفات بدون نگرانی از خسارت به جمعیت دشمنان طبیعی مقابله کنیم. اصولا مقاومت به حشره کش ها در دشمنان طبیعی نسبت به آفات کمتر اتفاق می افتد که دو فرضیه در این مورد وجود دارد:

فرضیه پیش سازشی:

در این فرضیه بیان می شود که با احتمال بسیار بالا به دلیل این که حشرات گیاه خوار طی چندین میلیون سال مواجه شدن با گیاهان مختلف و تکمیل و تکامل سیستم دفاعی در برابر آلکالوئیدهای مختلف ترشح شده از گیاهان(مکانیسم دفاعی گیاهان) سریع تر می توانند نسبت به حشره کش ها جمعیت های مقاوم و یا به عبارتی ژن های مقاومت را گسترش دهند.

فرضیه محدودیت غذایی:

در این فرضیه اشاره می شود که دشمنان طبیعی مقاوم به حشره کش ها که جان سالم به در برده اند به دلیل نبود غذای کافی(آفات) از راندمان تولید مثلی پایینی برخوردار بوده و حتی در بسیاری از موارد سانس جفت گیری ازدیاد نسل را نخواهد داشت در عوض آفات مقاوم به حشره کش ها پس از جان به در بردن از سم پاشی با منابع وسیع غذایی(گیاه میزبان) مواجه شده و به خوبی نسل خود را تکثیر می کنند.

به طور کلی خوشبختانه توسعه مواد جایگزین سموم مانند عصاره های گیاهی، فرمون ها و همچنین تحقیقات گسترده در سطح جهانی این نوید را به انسان می دهد که در آینده به راه کارهای موثری جهت به تفاهم رسیدن با آفات دست یابد.

(مقاومت حشره کش ها – ژن های مقاومت – IRM)

(فروشگاه اینترنتی بهرویش همیار کشاورزان)