قارچ منبعی سرشار از پروتئین و اسید آمینه، کربوهیدرات، چربیهاف ویتامینها، مواد معدنی( پتاسیم، مس، فسفر و آهن) و سایر مواد غذایی ضروری است. همچنین قارچ به علت داشتن طعم و بوی خاص و منحصر به فرد در لیست غذاهای انسان قرار میگیرد. امروزه مصرف قارچ نه به علت طعم و عطر آن بلکه به عنوان یک منبع غذایی برای غنیسازی مورد توجه است. آفات و بیماریهای قارچ دکمهای از مواردیست که در پرورش این قارچ باید آنها را شناخت و درصدد برطرف کردن آفات و بیماریهای قارچ دکمهای برآمد.
همچنین استفاده از پسماندهای کشاورزی و ماهیت اشتغالزایی در پرورش قارچ و مزیت نسبی آن در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی، باث شده که پرورش قارچ همواره رو به توسعه باشد. چرا که برای پرورش قارچ نیازمند تهیه زمین وسیع نخواهید بود و کشت ان حتی به صورت طبقاتی نیز قابل انجام است. همچنین از مزایای دیگر پرورش قارچ میتوان به برگشت زود هنگام سرمایه در گردش اشاره داشت.
اهمیت پرورش قارچ:
پرورش قارچ از جمله مشاغلی است که مورد توجه افراد بسیاری قرار میگیرد و این نکته که پرورش قارچ را میتوان در منزل هم انجام داد باعث شده که بتوان این کار را حتی باوجود داشتن اندکی سرمایه نیز انجام داد. امروزه پرورش قارچ در کشور ما از اهمیت بالایی برخوردار است و کشت کشت و پرورش آن به هر شکلی که انجام پذیرد مورد تایید بوده و دارای توجیح اقتصادی است.
یکی از نکات مهمی که در این کار باید درنظر داشت این است که، میزان برداشت محصول قارچ رابطه مستقیمی با کنترل آفات و بیماریها دارد. اما از آن جا که به عنوان یک اصل کلی در مقابله با آفات و بیماریها در نظر گرفته میشود، پیشگیری است نه مبارزه که خوب این هم با کسب دانش لازم امکانپذیر است.
همچنین باید توجه داشت که در هر محصولی وجود تعدادی آفت و بیماری اجتنابپذیر است. اما در نظر داشتن این نکته ضروری است که توجه به مسئله آن و بیماریهای خاص سالنهای تولید امنیت سرمایهگذاری را تضین میکند و بیتفاوتی نسبت به آن البته خساراتی را نیز در برخواهد داشت.
آفات و بیماریهای قارچ دکمهای :
در مورد بیماریهای مهم قارچ، دو گروه بیماری از اهمیت ویژه ای برخوردار هستن که عبارتند از:
الف) بیماریهایی که در اثر عوامل زنده ایجاد میگردند مثل بیماریهای قارچی، باکتریایی و ویروسی.
- بیماریهای باکتریایی
- بیماری لکه باکتریایی تیره : در اثر این بیماری یک سری لکهها به حالت چسپناک و لزج روی کلاهک قارچ و یا حتی ساقه ان دیده میشود. این بیماری در اثر کاربرد نادرست آفتکشها، اختلال در شرایط آب و وهوایی بعد از انجام آبیاری و نشت اب از بسترهای کمپوست طبقه بالا رخ میدهد.
- بیماری لکه قهوهای باکتریایی:این بیماری یکی بیماری مهم و شایع در سالنهای پرورش صنعتی و سنتی قارچ دکمهای خوراکی در ایران است. روشهای متعددی مبتنی بر رعایت اصول بهداشتی، کاربرد ضدعفونی کنندهها، محلولپاشی با سموم یا بازدارندههای رشد باکتری، مدیریت صحیح ابیاری و تنظیم شرایط محیطی سالن پرورش برای پیشگیری از وقوع وانتشار بیماری لکه قهوهای باکتریایی در دنیا بکار گرفته شده است.
- بیماریهای ویروسی:مجموعهای از چند ویروس موجب بیماری خطرناک در قارچ خوراکی میگردد. بیماریهای ویروسی جزء سختترین بیماریهایی است که به قارچ وارد میشود و علت آن نیز تشخیص و کنترل دشوار وسخت این نوع بیماری است. به همین دلیل نیز باید در ابتدا اقدامات لازم برای جلوگیری از ویروس به داخل سالن پرورش قارچ را درنظر داشت. پس از آن هم با بازدیدهای به موقع و دقیق به منظورکنترل سالن و بستر کشت با تشخیص به موقع مانع از پخش و همهگیر شدن آن ویروس شد. در حالاتی که بیماریهای قارچی شدت یافته باشد ممکن است میزان قارچهایی که در بستر دیده میشود بسیار کم بوده و حتی اغلب آنها ممکن است دچار بدشکلی شوند.
- تهسنجاقی شدن( عدم تشکیل پینها) قارچ:در این حالت پینها در قارچ تشکیل نمیشود و از علائم احتمالی بروز این بیماری میتوان به عواملی از قبیل بیماری ویروسی، رطوبت بیش از حد یا خشکی بیش از اندازه لایه پوششی، مقدار بیش از حد منیزیم در خاک، روش نادرست سنجاقزنی، وجود نماتد اشاره کرد.
- خشک شدن تهسنجاقی:از عوامل احتمالی که سبب بروز این حالت میشود میتوان به مواردی از قبیل بیماری ویروسی، رطبت بسیار زیاد، ناکافی بودن تغذیه؛ آبیاری بیش از موعود و… اشاره داشت. با بررسی های دقیق میتوان علت اصلی خشک شدن تهسنجاقیها را تشخیص داد.
- بیماریهای قارچی
- کپک سبز:نام عمومی این قارچ کپک سبز جنگلی، کپک سبز و یا لکه تریکودرمایی است. عامل این بیماری بیشتر در روی کمپوست و گاهی هم روی بذرها مشاهده میشود. از علائم اولیه این بیماری میتوان ایجاد کپک پنبهای به صورت کلونی های حلقهای در روی کمپوست به رنگ خاکستری اشاره داشت. اما بعد از مدت زمان کوتاهی که هاگها تشکیل شوند این کپکها به رنگ سبز در میآیند. قارچهای که به این بیماری آلوده شدند دارای لکهها و یا فرورفتگیهایی بر روی کلاهک و ساقه قارچها میشوند.
برای کنترل این بیماری میتوان یک سری اقدامات انجام داد که عبارتند از:
- دقت در هنگام برداشت
- از بین بردن و حذف قارچهای بیمار
- کاهش رطوبت و میزان دی اکسید کربن هوای محیط کشت
- افزایش جریان هوا
- حباب تر( مایکوگون): نام عمومی ان حباب تر، قارچ سفید یا مایکوگوناست. این قارچ به دلیل این که به اندام بارده یعنی همان کلاهک قارچ حمله میکند، مایکوگون نامیده میشود. عامل بسیار شایعی است و سبب خسارت شدید به محصول میشود. معمولا در خاک زندگی میکند و در دمای کمتر از ۵/۱۵ درجه سانتیگراد رشد مطلوبی ندارد.
در ظاهر به صورت کپک سفید رنگ است که به سلولهای پریموردیومی حمله کرده و آنها را به یک توده سفید نرم میسلیومی بدیل میکند. از جمله آفات و بیماریهای قارچ دکمهای می تان این مورد را نیز عنوان کرد.
برای کنترل این بیماری میتوان به مواردی از این قبیل اشاره داشت:
- استفاده از مواد عاری از آلودگی برای ساخت خاک پوششی
- تنظیم دما و رعایت اصول بهداشتی
- حذف قارچهای الوده به قارچ بدون دخالت دست
ب)بیماریهایی با عوامل ژنتیکی
بیماریهایی که در اثر عوامل ژنتیکی و یا اختلال در شرایط محیطی سالنهای پرورش مثل کمبود مواد غذایی، بالا بودن میزان دیاکسیدکربن، دمای بال وتهویه کم رخ میدهد و به نامهای ناهنجاریهای فیزیولوژیک شناخته میشوند. از جمله این بیماری میتوان به بیماری تاج خروسی( برآمدگی در کلاهک قارج) اشاره کرد. این بیماری عمدتا در اثر ورود گازهای اگزوز و مضر و یا سوزاندن روغنهای دیزل در اطراف سالنها بوجود میآید. همچنین چنان چه در مراحا اولیه تشکیل کلاهک قارچ، کلاهک در معرض غلظت بیش از حد آفتکشها قرار گیرد نیز امکان تغییر شکل کلاهک و برامدگی در آن بوجود میآید.
روشهای کنترل این بیماری:
الف) تغییر شرایط محیطی: در این روش بایستی عمل هوادهی به طرز صحیح انجام شود. همجنین بایستی عمل آبیاری با دقت بسیاری انجام شود. حرارت و رطوبت محیط و میزان غلظت دیاکسید کربن نیز به دقت کنترل شود.
ب) روش فیزیکی: خاک پوششی را بوسیله بخار آب و اشعه تاباندن استریل کرد.
ج) روش مبارزه شیمیایی: برای مبارزه شیمیایی بر علیه بیماری تاج خروسی میتوان از سمومی که وجود دارد و همچنین مواد کلردار استفاده نمود.
آفات و بیماریهای قارچ دکمهای قارچ:
در این بخش به معرفی انواع آفات می پردازیم . آفات قارچ عبارتند از:
-
مگسها قارچ:
مگسها قارچ خوراکی به طور طبیعی در هر جا که قارچ باشد، در آن جا حضور دارند. عموما ۳ تا ۴ گونه مگس وجود دارند که عمدتا به نام مگسهای قارچ خوراکی معروف هستند. مگس بالغ کوچک، و به رنگ سیاه یا قهوه ای تیره رنگ است. این مگس معمولا روی کمپوست، خاک پوششی و یا در روی قارچها تخمریزی میکنند. تخم ها پس از گذشتن ۴ الی ۵ روز به لارو تبدیل میشوند. مگسها فقط دارای دو بال هستند. لاروها نیز پس از بوجود امدن شروع به تغذیه کرده و در نتیجه این عمل دالان هایی در کلاهک قارچ و حتی ساقه قارچ تشکیل میشود. لاروها در نهایت به درون خاک پوششی وارد شده و در آن جا به شفیره تبدیل میشوند. و در نهایت نیز این شفیره ها به حشره بالغ تبدیل میشوند.
مگسها بالغ خسارت چندانی نمیزنند اما میتوانند به عنوان ناقل قارچ ورتیسیلیوم، عامل بیماری لکه باکتریایی و کنهها عمل کنند.خسارت عمده به وسیله لارو مگس در بسترها وارد میشود. لاروها با تغذیه خود طی مراحل مختلف رشد قارچ، با ایجاد دالانها در کلاهک باعث از بین رفتن کلاهکهای جوان میشوند.
-
پشههای قارچ:
این گونه پشهها در اکثر نقاط دنیا انتشار دارند. این پشها از طریق سوراخ کردن میسیلیوم قارچ، مانع از رشد آنها میشوند. این گونهها به دو شکل خسارت میزنند یکی تغذیه و نابودی و فساد میسیلیوم و دیگری ممکن است نوعی باکتری بیماریاز را نیز انتقال دهد.
حشرا بالغ به دلیل ریز بودن زیاد مشخص نیستند اما به دلیل گرایش زیدی که به نور دارند میتوان از طریق کار گذاشتن تلهها نوری انها را جمع آوری کرد. دوره زندگی حشره بالغ ۱۰ روز طول میکشد اما در این مدت میتواند ۲۵۰-۳۰۰ تخم بگذارد. لاروهای پشهها پس از ۵ الی ۶ روز از تخم خارج و به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز لاروها تغذیه کرده و در نهایت هم در خاک به شفیره تبدبل میشوند. این شفیرهها نیز پس از گذشت ۵-۶ روز به حشره بالغ تبدیل میشوند. بدبن ترتیب کل دوره زندگی حشره حدود ۴ هفته طول میکشد. پشه های قارچ از جمله آفات و بیماریهای قارچ دکمهای می باشند.
رنگ پشه خاکستری تیره بوده، پاها و شاخکها درازی دارد.
-
نماتدها:
نماتدها جانوران بسیار ریز کرمی شکلی هستند که اکثر آنها در حدود ۱ میلیمتر طول دارند. برای دیدن آنها باید از میکروسکوپ استفاده کرد. نماتدهای آسیب رسان قارچ خوراکی با نیش زدن به میسیلیوم ها و مکیدن مواد داخلی آنها، به محتویات قارچها صدمه زده و درنتجه رشد آنها را متوقف میکند. آلودگیهای باکتریایی ایجاد شده، باعث بالا رفتن خسارت میشوند. نماتد ها نیز از جمله آفات و بیماریهای قارچ دکمهای می باشند.
آلودگی و خسارت ناشی از نماتدها، باتوجه به فساد ایجاد شده، سبب ایجاد بوی نامطبوع در سالن های پرورش قارچ میشود. از انواع نماتدها میتوان نماتدهای گندرست را که در مواردی مانند کمپوست و یا تودههای کاه به وفور یافت میشوند و نماتدهای قارچ رست را که مستقیما از قارچهای خوراکی تغذیه میکنند، نام برد.
-
کنهها:
تفاوت کنه ها با حشرات بدون بال، دو قسمتی بودن بدن و وجود یک پای اضافی در آنهاست. حشرات دارای سه جفت پا وکنهها درای چهار جفت پا هستند. کنههایی که در سالنهای پرورش قارچ فعالیت دارند، ساپروفیتها هستند و از مراحل کمپوستسازی وارد سالنها میشوند. از انواع کنهها میتوان کنه فلفل قرمز، کنه کاه و کنه پابلند قارچی خوراکی را نام برد.
-
دمفنریها:
حشرات ریز سیاه و یا قهوهای رنگی هستند که در بستر قارچ زندگی میکنند. در بخش انتهایی بدن خود دو زائده کوتاه فنری مانند دارند که به وسیله آنها میتوانند بجهند. آنها اغلب به سوی کود موجود در کمپوست جلب شده و از مواد پوسیده گیاهی تغذیه میکنند. اما گاهی میتوانند برای قارچها مضر باشند. از قسمت میوه دهنده قارچ تغذیه کرده، کلاهک و تیغههای قارچ را از بین میبرند. گاهی ممکن است صدها دم فنری روی یک قارچ جمع شده و شکافهای بزرگی در تیغهها ایجاد کنند. دم فنری ها از جمله آفات و بیماریهای قارچ دکمهای می باشند.
در نهایت باید توجه داشته باشید برای کنترل آفات قارچها باید ضمن رعایت نظافت محیط پرورش قارچ، از روش هایی مانند پوشاندن دریچههای ورود و خروج سالن با توریهای بسیار ریز، نصب دستگاه حشرهگیر، کاربرد دشمنان طبیعی و در صورت نیاز با نظر کارشناسان مربوطه در این بخش از سموم آفتکش استفاده کنید.