یکی از مهمترین آفات سبزی و صیفی به ویژه گوجهفرنگی و خیار در گلخانههای ایران و فضای باز، آفت مگس مینوز است. آفت مینوز و راههای مبارزه با آن را می توانید در این مقاله بخوانید.
اهمیت شناخت و آشنایی با آفت مگس مینوز:
این آفت نیز دارای دامنه بسیار وسیعی بوده و تا کنون بیش ازز ۴۰ گونه گیاهی گزارش شده است. مگس مینوز بومی مناطق گرمسیر بوده و ابتدا در مکزیک و بخشهای مرکزی و جنوبی آمریکا گزارش شد اما به سرعت به سایر کشورها در اروپا، آفریقا و آسیا گسترش یافت. این آفت در استانهای خوزستان، کرمان، هرمزگان و تهران خسارت زیادی به محصولاتی مانند نخود، لوبیا، سبزیها و گوجهفرنگی وارد کرده است.
این آفت میتواند در هر دو مرحله بلوغ و لاروی باعث ایجاد خسارت زیادی شود.
زیستشناسی:
حشرات بالغ گونههای مختلف این آفت مگسهای کوچکی هستند که طول بدن آنها تقریبا ۱ تا ۲ میلیمتر بوده و به رنگهای سیاه و زرد دیده میشوند. حشرات ماده مگس های مینوز در حین انجام عمل تغذیه از برگهای جوان و تخمگذاری باعث ایجاد حفره های فراوانی در شاخ و برگهای گیاهان میزبان میشود. هر حشره ماده حداکثر ۲۵۰ عدد تخم روی برگ های گیاه میزبان گذاشته که تخمریزی باعث وارد شدن آسیبهایی مانند خراشیدگی و یا سوراخ شدن برگها و در نتیجه بیرون امدن شیره از محل سوراخهای ایجاد شده برای تغذیه حشره میشود.
تخمها پس از گذشت ۴ تا ۵ روز به لارو تبدیل شده و شروع به تغذیه از برگها میکنند و باعث ایحاد خسارت میگردند.مگسهای مینوز خودشان سبب خسارت به محصولات میزبان نمیشوند و در واقع لاروهای این آفت شکل اصلی خسارت مگس مینوز دارای ۳ سن لاروی است که این مراحل نیز ۴ الی ۷ روز طول میکشد.
لاروهای مگس مینوز بدون پا هستند و زمانی که تازه از تخم خارج میشوند شفاف و بدون رنگ هستند اما با گذشت زمان و در سنین بعدی رنگ آنها تغییر کرده و به رنگ زرد متمایل به نارنجی دیده میشوند.
لاروها از نظر اندازه در بیشترین حالت رشدی خود به ۳ میلیمتر میرسند و تخمهای مگس مینوز هم بسیار کوچک هستند اما خسارت اصلی توسط همین لاروها ایجاد میشود.
لاروها در حین تغذیه از برگها باعث ایجاد دالانهایی با شکل مارپیچی در سطح برگها شده و در نتیجه باعث دیدن برگ، کاهش رشد و فتوسنتز و در نهایت کاهش میزان محصول میشود. این دالان ها در ابتدا سفید رنگ و بسیار نازک دیده میشود اما با گذشت زمان و رشد بیشتر لاروها، این دالان ها عریضتر و پهن تر شده و به رنگ زرد درمیآیند.
مراحل مختلف رشد مگس مینوز
A: مرحله بلوغ
B: مرحله تخمریزی
C: مرحله خروج از تخم
D: مرحله سن سوم
E: شفیره
F: اثرات حفاریهای مارپیچ مانند لارو بر روی برگ
مینوزها دوره زندگی بسیار کوتاهی دارند. مدت زمان لازم برای تکمیل سیکل زندگی آنها در شرایط آب و هوایی گرم حدود ۲۱ تا ۲۸ روز است. لذا این حشره در شرایط مذکور نسلهای فراوانی را در طول سال ایجاد میکند. همچنین تحقیقات نشان داده که رشد و نمو این حشره در دمای ثابت ۲۵ درجه سانتیگراد از تخم تا ظهور حشره بالغ ۱۹ روز به طول میانجامد. سرعت رشد و نمو با افزایش دما تا ۳۰ درجه سانتیگراد، بیشتر میشود اما دمای بیشتر از ان معمولا نامطلوب بوده و منجر به از بین رفتن و تلفات لاروها میشود.
نحوه ایجاد خسارت توسط مگس مینوز:
خسارتی که توسط این افت ایجاد میشود به دو طریق دیده میشود:
الف) خسارت مستقیم: این توع از خسارت در واقع به دلیل همان تغذیه لاروها ایجاد میشود که این عمل سبب کاهش قابل توجه میزان فتوسنتز برگ و در نتیجه ریزش برگ در زمان زودتر از موعد خودش میشود.
ب) خسارت غیرمستقیم: در واقع تغذیه حشرههای ماده بالغ از طریق سوراخ های ایجاد شده بوسیله لاروها باعث انتقال ویروسها، باکتریها و قارچهای بیماریزا شده که این همان خسارت غیرمستقیم وارد شده میباشد.
برای تشخیص خسارت و حضور آفت در گیاهان میزبان چه در گلخانه و چه در فضای باز بایستی برگهای گیاهان را به طور مرتب و هر هفته باردید کرد. همچنین از نکات قابل توجه دیگر در مورد کشت محصول درگلخانه، بازدید دقیق و با دقت زیاد نشاءهایی است که وارد گلخانه میشوند.
آفت مینوز و راههای مبارزه با آن :
الف) کنترل زراعی:
از اقدامات در این روش میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• از بین بردن علفهای هرزی که میزبان آفت هستند از اطراف زمین زراعی یا فضای گلخانهها.
• حذف و از بین برگهای آلوده به آفت.
• زیر و رو کردن خاک و هوادهی به خاک.
ب) کنترل فیزیکی:
• نصب و قرار دادن تلههای زرد رنگ چسپناک:
کاربرد تلههای زرد رنگ چسبناک سالمتر و از نظر اقتصادی نیز مقرون به صزفهتر از مصرف حشرهکشها است. بعلاوه اینکه حشرهکشها برای محیط و طبیعت بسیار خطرناک و مضر است و این در حالی است که با استفاده از تلههای زرد رنگ چسبناک به راحتی میتوان تعداد دفعات کاربرد آفتکشها را کاهش داد.
همچنین اگر تله های زرد رنگ در گلخانههایی با محسط کاملا ایزوله بهکار برده شود و از حشرهکشهای انتخابی مناسب در مواقع ضروری استفاده شود، در این صورت مدیریت موفقی حاصل خواهد شد.
مناسبترین ارتفاع برای نصب تلهها قرار گرفتن آنها در ارتفاع ۵۰ سانتیمتری از سطح زمین میباشد که تقریبا بالای بوتهها است. همچنین بهترین فاصله برای نصب تلههاف فواصل یک متری میباشد.
• نصب و قرار دادن توری های ضد حشره با سوراخهای ریز در قسمتهای درهال ورودی و همچنین دریچههای مربوط به تهویه.
مینوز۳
ج) کنترل بیولوژیک:
استفاده از دشمنان طبیعی برای مبارزه با آفت مگس مینوز نیز یکی از روشهای کنترل و مبارزه بر علیه این آفت میباشد. مریت روش بیولوژیکی در مبارزه با آفت بیخطر بودن ان برای محیط زیست میباشد بنابراین از اهمیت فراوانی برخوردار میباشد.
مگس مینوز هم مانند بقیه آفات دارای یک سری از دشمنان طبیعی است که میتوان از آنها برای مبارزه با این آفت استفاده کرد. از جمله دشمنان طبیعی مگس مینوز میتوان به گونه های مختلفی از زنبورهای پارازیتوئید(Dacnusa, Opius, Diglyphus) و مگس سینوزیا که خودش یک مگس شکارگر است اشاره داشت.
د) کنترل شیمیایی:
کنترل شیمیایی آفت مگس مینوز خیلی موفقیتآمیز نیست چون بعد از چندین مرتبه استفاده از سموم، این آفت طغیان میکند و در واقع این طور به نظر میرسد که مگس مینوز توانایی زیادی در نشان دادن مقاومت به مصرف سموم دارد. اما با این اوصاف آبامکتین سمی است که در حال حاضر میتوان از آن بر علیه این آفت استفاده نمود.
آفت مینوز در گیاه گوجه فرنگی:
گوجهفرنگی گیاهی متعلق به راسته دولپه ای و تیره سولاناسه است. این گیاه یکی از مهمترین و سودآورترین محصولات صیفی است که به دلیل ارزش غذایی بالا در بسیاری از مناطق جهان کشت میشود.گوجه فرنگی یکی از محصولات مهم گلخانههای کشور میباشد و نقش مهمی در اقتصاد گلخانهداران ایفاء میکند.
طی فصل رشد، این گیاه مورد حمله آفات مختلفی قرار میگیرد که مینوز گوجهفرنگی یکی از مهمترین آفات این محصول است. این آفت توانایی فیریولوژیکی بالایی برای سازگاری و بقاء در شرایط نامساعد محیطی از جمله هوای سرد و مناطق گرم حارهای دارد.
دو گونه Liriomyza trifolii و Liriomyza sativae از مگسهای مینوز د رایران گزارش شده است که به برگهای گیاه گوجهفرنگی خسارت میزنند.
نحوه خسارت:
این آفت این توانایی را دارد که در تمامی مراحل رشدی گیاه گوجهفرنگی از طریق تغذیه از گیاه میزبان به آنها خسارت وارد میکند. خسارت این آفت مربوط به لاروهای آن است که از بافتهای نرم گیاه از قبیل برگها، میوهها و قسمتهای هوایی بوتهها در تمامی مراحل رشدی گیاه تغذیه میکنند. میزان خسارت ناشی از این آفت گاهی به ۸۰ تا ۱۰۰ درصد میرسد. از طرفی تشخیص خسارت مینوز گوجهفرنگی روی گیاه معمولا آسان است به دلیل اینکه لاروهای مینوز از برگهای گیاه تغذیه کرده و در محل و مسیری که برای تغذیه طی میکند لکههایی نامنظم از خودش بهجا میگذارد و یا حتی فضولات سیاه رنگ خود را درون مسیر دالان های مارپیچی شکل خود به جا میگذارد.
زیستشناسی:
آفت مینوز تخمهای خود را برگها قرار میدهد و از آنجایی که حشرات کامل نسبت به نور حساس هستند درنتیجه عمل تخمریزی خود را در شب انجام میدهد. حشرات بالغ ۲-۳ میلیمتر طول دارند و در پشت بدن سیاه رنگ، طرفین و زیر بدنشان زرد رنگ است. مادهها یه به صورت انفرادی تخم ها گذاشته و یا در دستههای با تعداد نامنظم ۲ تا ۵ تایی تخمهای خود را در سطح رویی و یا سطح زیرین برگ قرار میدهند. پس از خروج لارو، با ایجاد منافذ در سطح برگ به پارانشیم بین دو سطح فوقانی و زیرین حمله کرده و تغذیه میکنند و دالانهای پیچ در پیچ ایجاد میکنند.
لارو پس از ایجاد چندین دالان مارپیچ و مستقیم از برگ خارج شده و در سطح برگ و روی سطح خاک به شفیره تبدیل شده و در نهایت حشره کامل از شفیره خارج میگردد.
مینوز گوجهفرنگی چهار سن لاروی دارد که این این دوران لاروی ۲۰ روز به طول میانجامد. سپس لاروها سن آخر در اطراف خودش پیله تنیده و تبدیل به شفیره میشود و درنهایت این شفیرهها هم بعد از گذراندن ۱۰ تا ۱۳ روز تبدیل به حشره کامل میشوند.
فعالیت و رشد این آفت تحت تاثیر مستقیم دما و رطوبت قرار دارد به طوری که اگر دمای هوا به کمتر از ۱۰ درجه سانیگراد برسد فعالیت آفت متوقف میشود.
روش پیشگیری از آفت مگس مینوز:
استفاده از شخم عمیق و یخ اب زمستانه به منظور از بین بردن شفیرهها در خاک برای گوجهفرنگی در فضای باز.
از بین بردن علفهای هرز.
موثر بودن انجام اقدامات پیشگیرانه خصوصا در مناطق جنوبی کشور در اوایل فصل رشد( اواسط پاییز) به دلیل کم بودن جمعیت آفت.
قرار دادن توری و همچنین نصب کارتهای زرد رنگ چسبناک در بالای بوته به تعداد یک کارت در هر دو متر مربع در گلخانههای تهیه نشاء.
ضدعفونی کردن نشاءها یک هفته قبل از کشت.
روشهای کنترل آفت مگس مینوز در گوجهفرنگی:
یکی از متداولترینها روشهای کنترل این آفت، کنترل شیمیایی میباشد که به دلیل نحوه تغذیه لاروها چندان موفق نبوده است. کشاورزان از طیف وسیعی از حشرهکشهای ثبت شده در طول فصل زراعی برای کنترل این آفت استفاده می کنند اما در اغلب موارد به دلبل تداخل نسل و داشتن قدرت تولید مثل بالا، چندین مرتبه تکرار سمپاسی نیاز است.
استفاده غیر اصولی از حشرهکشها برای کنترل این آفت منجر به گسترش مقاومت در این آفت و همچنین باقبمانده مضر حشرهکشها در میوهها شده است. همچنین با توجه به تازهخوری گوجهفرنگی لازم است از سموم کم خطر در کنار عوامل کنترل بیولوژیک استفاده نمود. بنابراین با انتخاب یک حشرهکش مناسب و کمدوام و کاربرد صحیح دشمنان طبیعی موثر مانند زنبورهای پارازیتوئیدها تخم تریکوگراما، میتوان مگس مینوز گوجهفرنگی را کنترل و عملکرد محصول را افزایش داد. این زنبورها لارو مگسهای مینوز را از بین برده و به آنها فرصت تبدیل شده به مگس بالغ را نمیدهد.
در پایان برای جمعبندی میتوان گفت که درست است که روشهای کنترلی متفاوتی برای مینوز گوجهفرنگی پیشنهاد شده اما به نظر میرسد بهترین روش کنترل، استفاده از سموم کم خطر و یا حتی حشرهکشهای طبیعی به منظور حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی باشد. همچنین محققین بیان کردند بهترین روش کنترل کرم مینوز گوجهفرنگی استفاده از شکارگرها و حشرهکشهای انتخابی است.