بافت خاک

(بافت خاک – انواع خاک – علائم اختصاری خاک ها – خاک های سنگین – خاک های سبک)

بافت خاک

بافت خاک عبارت است از اندازه و مواد تشکیل دهنده خاک یا در اصطلاح عامیانه ریزی و درشتی ذرات تشکیل دهنده خاک را بافت خاک می نامند. بافت خاک طی انجام آزمایشات خاک مشخص می شود و می توان فهمید خاک دارای بافت ریز یا درشت است. بافت خاک بر روی موارد زیر تاثیر دارد:

• جوانه زدن بذر
• شرایط رشد ریشه ها
• میزان نفوذ پذیری هوا در خاک
• میزان نگه داری آب در خاک
• مقدار آبی که قابل جذب برای گیاه باشد
• مقاومت خاک در برابر رشد ریشه و میزان رشد گیاهان غده ای
• شرایط شخم زنی و عملیات خاک ورزی
• میزان استفاده از کود های شیمیایی در طی دوره رشدی

انواع خاک

انواع خاک را بر اساس اندازه ذرات تشکیل دهنده به ۳ (سه) دسته عمده تقسیم می کنند:

• خاک های رسی
• خاک های لومی
• خاک های شنی

انواع خاک دارای ویژگی های زیر هستند:

خاک های رسی آن دسته از خاک هایی هستند که اندازه ذرات  کمتر از ۲ هزارم (۰٫۰۰۲) میلی متر باشد.

خاک های لومی به آن دسته از خاک هایی گفته می شود که اندازه آن ها بین ۲ هزارم تا ۵ صدم (۰٫۰۰۲ – ۰٫۰۵) میلی متر باشند.

خاک های شنی آن هایی هستند که اندازه ذرات ۵ صدم تا ۲ (۰٫۰۵ – ۲) میلی متر باشد.

با توجه به آزمایش خاک هر چه میزان رس در خاک ها بیشتر باشد آن خاک سنگین تر و دارای بافت ریز تر است. هر چه میزان شن در خاک بیشتر باشد خاک دارای بافت درشت تر و سبک تر می باشد.

علائم اختصاری خاک ها

طی انجام آزمایش انواع خاک و اعلام نتایج آن، بافت خاک را بر اساس علائم اختصاری نشان می دهند. در برخی آزمایشگاه ها استفاده از علائم اختصاری خاک ها مرسوم نبوده و نوع بافت خاک را به صورت کامل در جواب آزمایش می نویسند. علائم اختصاری خاک ها به شرح زیر می باشد:

خاک های سنگین

خاک های سنگین به آن دسته از خاک هایی گفته می شود که میزان رس در آن ها زیاد باشد. ذرات رسی (ذراتی که دارای اندازه کمتر از ۰٫۰۰۲ هستند) قابلیت نگه داری آب و مواد غذایی را بیشتر از سایر ذرات خاک دارا هستند و خاک هایی که رسی باشند دارای حاصلخیزی بیشتری نیز هستند. لازم به ذکر است خاک های سنگین به دلیل اینکه می توانند آب را تا مدت زمان بیشتری در خود نگه دارند میزان آبیاری در آن ها کاهش می یابد. به طور کلی می توان مزایای خاک های رسی را این گونه مطرح کرد:

• دارای قابلیت نگه داری مواد غذایی و حاصل خیزی بیشتر خاک
• دارای قابلیت نگه داری آب و کاهش مصرف آب

خاک های سنگین علاوه بر مزایای گفته شده دارای معایبی نیز هستند که می توان به آن ها اشاره کرد:

• چسبندگی بالا
• لغزنده بودن خاک در زمان خیس شدن
• سختی و سفتی خاک در زمان خشک شدن
• ایجاد مشکلات برای ماشین آلات خاک ورزی
• سله بستن سطح خاک پس از آبیاری
• جلوگیری از رشد مناسب ریشه و گیاهان غده ای

انواع ذرات رس دارای خاصیت چسبندگی هستند ولی این میزان چسبندگی بسته به نوع رس متفاوت است. ذرات رس زمانی که خیس می شود دارای لغزندگی می شوند و به تمامی وسایل از جمله لاستیک های ماشین آلات خاک ورزی، بیل، کفش و … می چسبند. در زمانی که خاک های رسی خشک شوند بسیار سخت و سفت می شوند. به همین دلیل توصیه می شود هنگام عملیات خاک ورزی در زمین های دارای خاک رسی، میزان رطوبت در حد گاورو باشد (گاورو به حالتی گفته می شود که اگر خاک را مشت  کنیم خاک به هم میچسبد و پس از رها کردن و برخورد به زمین از هم باز شود.) تا مشکلی برای ماشین آلات و حتی بافت خاک به وجود نیاید. خاک های سنگین پس از آبیاری به ویژه آبیاری بارانی که آب در سطح خاک باقی می ماند دچار سله بندی می شوند که مشکلات زیر را دارد:

• ایجاد مشکل در جوانه زنی

• جلوگیری از جریان و نفوذ آب و هوا به درون خاک

کشاورزان برای رفع مشکل جوانه زنی بذر مجبور به کشت ۲-۳ بذر در هر گود بذری می شوند.

کشت گیاهان غده ای از قبیل سیر، پیاز، سیب زمینی، تربچه، شلغم، چغندر و … در خاک های سنگین با مشکلات زیر روبرو می شود:

• جلوگیری از گسترش و رشد ریشه
• جلوگیری از افزایش حجم غده: خاک باید سبک باشد تا مانع از رشد نشود.
• کلوخه شدن خاک ها در زمان برداشت که به محصول می چسبد.

خاک های سبک

خاک های سبک دارای مزایا و معایب مربوط به خود می باشد که در ذیل به آن ها اشاره می شود.

مزایای خاک های سبک را می توان این گونه مطرح کرد:

• نفوذ آب و هوا به درون خاک
• رشد خوب ریشه و گیاهان غده ای

درشتی اندازه (خاک های سبک) ذرات شن (۰٫۰۵ – ۲ میلی متر) باعث وجود منافذی بین ذرات خاک شده و آب و هوا به راحتی می تواند به عمق خاک نفوذ کند. وجود هوا داخل بافت خاک به رشد بهتر ریشه و گیاهان غده ای کمک می کند.

معایب خاک های شنی شامل:

• کم بودن ظرفیت نگه داری آب و مواد غذایی داخل خاک
• کاهش حاصلخیزی خاک های شنی به دلیل رد شدن مواد غذایی

برای رفع معایب فوق باید میزان کافی از آب و کود شیمیایی در طی دوره رشد و در فواصل نزدیک به خاک داده شود. استفاده از کود های دامی و مواد آلی در این خاک ها به تدریج تاثیرات چشم گیری را نشان می دهد.

به طور کلی می توان گفت خاک هایی در دو سر طیف (رس و شن) قرار دارند در کشت و کار ایجاد اختلال می کنند و تغییر بافت خاک کار بسیار دشواری است و در سطوح مختلف متفاوت است:

• اصلاح بافت خاک در سطوح کوچک

• اصلاح بافت خاک در سطوح بزرگ

در سطح کوچک مانند باغچه می توان با اضافه کردن رس به خاک های شنی و یا اضافه کردن شن به خاک های رسی بافت خاک را اصلاح کرد.

اصلاح بافت خاک در سطوح بزرگ: بهترین و موثر ترین راه برای اصلاح و بهبود بافت خاک در این سطح استفاده از مواد آلی (کود سبز، بقایای گیاهی، کود دامی پوسیده، کمپوست، ورمی کمپوست، هیومیک اسید و …) در خاک است. اضافه کردن این مواد در خاک های رسی باعث ایجاد تشکیل دانه های درشت می شود که این دانه های درشت عبود هوا و آب را  در خاک افزایش می دهد. در خاک های شنی نیز مواد آلی باعث ایجاد خاصیت نگه داری مواد غذایی و آب در خاک می شود.

بافت های متوسط تا نیمه سنگین (لوم رس شن، لوم، لوم سیلت و سیلت) بهترین نوع خاک در اکثر کشت ها می باشد. رس در این نوع خاک ها باعث نگه داری آب و مواد غذایی در خاک می شود و وجود شن نیز باعث ایجاد تخلل و وجود فضای کافی در بین ذرات جهت ورود آب و هوا به داخل خاک و در نهایت افزایش رشد ریشه می شود.

(بافت خاک – انواع خاک – علائم اختصاری خاک ها – خاک های سنگین – خاک های سبک)

(فروشگاه آنلاین بهرویش همیار کشاورزان)