در تغذیه ی ما ایرانی ها ، سبزیجات از جایگاه خاصی و ویزه ای برخوردار است و در اکثر موارد در برنامه ریزي تغذیه ی، بوده است.
از جمله معیارهای و اندازه گیری سلامت سبزیجات فقدان تجمع نیترات در سبزیجات است . گفتنی است مصرف نیتروژن جهت حاصلخیزی خاک و همچنین تولید محصول بسیار ضروری می باشد، حال باید به این نکته دقت کرد که در صورت استفاده بیش از حد مجاز آن چه بلایی بر سر محصول و یا حتی سایر موجودات زنده خواهیم آورد؟
بیشترین راه ها ی ورود نیترات به انسان از طریق آب آشامیدنی، گوشت های فرآوری شده و نیز سبزیجات می باشد،البته شایان ذکر است در این بین سبزیجات ها، بیشترین مقدار نیترات ورودی به بدن را تامین خواهند کرد .به طور اجمالی ورود نسترات به بدن انسان سبب کاهش شانس انتقال اکسیژن به سلول ها ی دیگر را کاهش می دهد و سبب تنگی نفس و یا در حالت شدید سبب خفگی فرد می شود . همچنین نیترات در بدن سبب به وجود آمدن ماده سمی و سرطانزای نیتروزآمین خواهد کرد .
حال با این اوصاف وقت آن نشده است تا جهت سلامتی خودمان به علم کشاورزی روی آوریم؟
عوامل فراوانی همچون مقدار و نوع کود حاوی نیتروژن، دفعات مصرف، رقم، شدت نور، طول روز، فصل سال، زمان برداشت، سنتی یا مکانیزه بودن کاشت، دمای هوا، دما و رطوبت خاک، حاصلخیزی و عناصر معدنی در تجمع نیترات در انواع سبزیجات دخیل هستند.
مقدار و میزان نیترات در قسمت های مختلف گیاه متفاوت است به طوریکه با سن فیزیولوژیکی گیاه نیز مرتبط است. می توان اینگونه بیان کرد به طور کلی سبزیجات برگی به نسبت سبزی های میوه ای تجمع نیترات بیشتری را دربر دارند و در بین سبزیجات برگی، اسفناج بارزترین مهم ترین است . در اسفناج بیشترین میزان نیترات در دمبرگ آن است .
جهت کاهش نیترات در سبزیجات بایستی به نکاتی همچون استفاده از ارقام مناسب، کودهای آمونیمی، مصرف بهینه و مناسب کود،استفاده از کودهای ارگانیک و همچنین برداشت در زمان بعدظهر توجه کرد.
عوامل موثر بر تجمع نیترات:
به طور کلی عوامل متفاوتی در تجمع نیترات ها دخالت دارند که در زیر به شرح آن می پردازیم.
۱٫عوامل محیطی :
عوامل محیطی متفاوتی همچون نور کم، دمای بسیار زیاد و یا حتی دمای خیلی کم و نور مصنوعی در تجمع نیترات بسیار موثر است.
به نحوی که زمانیکه گیاه در معرض شدید نور قرار بگیرد مقدار نیترات افزایش می یابد. در طی تحقیقات مختلف محققان به این نتیجه رسیدند که میزان و مقدار نیترات در تایم های متفاوت روز متفاوت است. در عامل دما نیز این موضوع صدق می کند و هرچه دما پایین تر باشد میزان نیترات افزایش می یابد.
۲٫ نوع رقم :
اجتماع نیترات در گیاه نیز به گونه، رقم و قسمت های مختلف گیاه و سن آن بستگی دارد. در اصل، ارقام متفاوت یک گیاه در جذب و تحلیل نیتروژن با هم متفاوت است. به عنوان مثال اسفناج با برگ های چروک نسبت به اسفناج با برگ های صاف مقدار قابل توجهی بیشتر نیترات دارد.و یا اینکه عموما سبزی های زودرس مقدار بیشتری نیترات را دارا می باشندشایان ذکر است نیترات عموما در قسمت های مسن گیاه تجمع پیدا می کنند.
۳٫اثر کود :
مقدارو میزان کود، نوع کود مورد استفاده، سرعت آزادشدن و روش های مصرف کود بر تجمع نیترات بسیار تاثیر گذار است. در اکثر گونه های گیاهی، ارتباطی کاملا مستقیم بین کود نیتروژنی و تجمع نیترات وجود دارد. در حقیقت عمده ترین و بیشترین عواملی که سبب تجمع نیترات در سبزی ها و یا حتی سایر گیاهان می شود کودهای نیتروژنه است، مقدار نیترات در خاک ها قبل از برداشت و در زمان برداشت به عنوان عامل بحرانی در تعیین سطح نیترات در اسفناج مطرح شده است.
طی تحقیقات محققان اروپایی به این نتیجه رسیده اند سبزی هایی که به صورت ارگانیگی رشد می کنند، نیترات کمتری را دارا می باشند.
همچنین نوع و مقدار کودهای آلی مورد استفاده کشاورز نیز سبب تغییر غلظت نیترات در سبزی ها خواهد شد.بسیاری از محققان و پژوهشگران بر این اعتقادند که با مدیریت درست و اصولی کود دهی میزان و مقدار نیترات کاسته می شود.
جهت کاهش تجمع نیترات در سبزیجات می توان از پتاسیم و روی به دلیل نقش موثر در افزایش کنترل نیتروژن مورد استفاده قرار می دهد.
عنصر های پتاسیم و روی به طور معمول سبب تحرک و جذب بیشتر نیتروژن می شود در نتیجه به دلیل افزایش پروتئین،سبب کاهش نیترات خواهند شد.
کاهش تجمع نیترات در سبزیجات:
از مهم ترین را هکار و روش های کاهش نیترات استفاده از ارقامی است که نیترات را کمتر در خود تجمع می دهند. یعنی در کل ، باید از اعمالی که از نور جلوگیری می کند دوری کرد به عنوان مثال قبل از برداشت محصول در شب با دادن نور مصنوعی از تجمع نیترات جلوگیری کرد و یا از کشت عمودی استفاده کرد که در نتیجه ی این کار به تجمع نیترات در گیاه کمک خواهیم کرد، و یا استفاده از کودهای کند رها و آمونیومی، البته شایان ذکر است باید کود به مقداری و اندازه ای در اختیار گیاه قرار بگیرد که به آن نیاز داشته باشد.گفتنی است ازاعمال تنش های رطوبتی نیز باید اکیدا خودداری شود.
کلمات کلیدی: (تجمع نیترات در سبزیجات ، عوامل موثر بر تجمع نیترات، کاهش نیترات در سبزیجات)