شيب بندي زمين كشاورزي – نحوه صحيح شيب بندي زمين – طراحي در زمين هاي شيب دار
شيب بندي زمين كشاورزي یکی از مهم ترین جنبه های فیزیوگرافیک زمین در یک ناحیه می باشد.
همانطور که می دانید بیشتر زمین های حاصلخیز و مناسب کشاورزی در کشور ما در دامنه ها و کوهپایه ها قرار دارند.
بنابراین باید برای بهره برداری مناسب از این اراضی شیبدار راهکاری ارائه شود.
اراضی شیب دار باید شیب بندی شوند تا هم بتوان براحتی روی آن ها کشت کرد و هم اینکه از خطر فرسایش در امان باشند.
اگر بهره برداری از اراضی شیب دار بدرستی انجام نشود خسارات سنگینی به این سرمایه ملی وارد می شود.
بنابراین در مدیریت اراضی شیب دار باید مساله فرسایش را در نظر گرفت و مانع از فرسایش خاک شد.
یا اینکه بتوانیم فرسایش خاک را تا جایی که ممکن است به حداقل برسانیم. حفاظت از خاک بیشتر از تولید محصول اهمیت دارد.
میزان فرسایش به تندی شیب، روش های کشاورزی مورد استفاده و نوع خاک بستگی دارد.
مقادیر زیاد کشاورزی در دامنه های شیب دار می تواند میزان فرسایش خاک را افزایش داده و
منجر به افزایش رسوب در آب های سطحی شود.
يكی از انواع عمليات حفاظت آب و خاک نحوه شیب بندی زمین کشاورزی است
و در اراضی حاصلخيز که توان تولید بالایی دارند با صرفه هزینه های زیاد انجام می شود.
اين عمليات با حذف و يا كم کردن شيب طولی موجب عدم حركت رواناب
بر روی دامنه های شيبدار می شود و ميزان رواناب را كاهش می‌دهد.
شیب بندی معمولاً بر روی اراضی شیبدار با شیب ۸ تا ۱۲ درصد اجرا می شود.
نحوه صحیح شيب بندي زمين كشاورزي
علاوه بر فرسایش و رواناب در شیب های تند، رفت و امد ماشین آلات کشاورزی هم
با مشکل مواجه می شود.
تمامی این موارد تا اندازه ی زیادی به شرایط اقتصادی موجود و روش های بکارگیری ادوات کشاورزی بستگی دارد.
بنابراین زمین هایی با شیب تند را طبق طبقه بندی که در زیر آمده، شیب بندی می کنند:
- شیب ۵/۰-۰ درجه: معمولاً کلیه زمین های قابل کشت در این دسته قرار می گیرند.شیب مناسب است و انجام عملیات شیب بندی نیازی نیست.
- شیب ۵/۲-۱ درجه: زمین هایی با شیب ملایم که مشکل جدی برای کشت بوجود نمی آورند.
- شیب ۶-۳ درجه: این درجه از شیب، مشکل جدی برای کشت و کار ایجاد نمی کند، مگر اینکه ناهمواری هایی روی سطح زمین وجود داشته باشد.
- شیب ۱۳- ۵/۶ درجه: این نوع شیب، شیب شدید نام دارد. شیب ۱۱ درجه تقریباً مطمئن ترین محدوده برای زمین هایی است که سالانه شخم زده می شوند.
- شیب ۱۹-۵/۱۳ درجه: در چنین شیب های تندی، امکان دستیابی به زمین محدود می شود.
- شیب ۳۱-۵/۱۹ درجه: شیب های کاملاً تند هستند. خاک روی آن ها خشک و ناپایدار است. گیاهان روی این شیب نمی توانند مستقر شوند.
- شیب بیش از ۵/۳۱ درجه: چنین شیب هایی عملاً برای کشاورزی نامطلوبند.
شیب مجاز در خاک های شنی ۱۰% و در خاک های رسی ۷% می باشد.
در زمین های شیب دار فرسایش آبی بیش از فرسایش بادی اهمیت دارد.
برای مقابله با فرسایش آبی در اراضی شیبدار، شخم عمود بر جهت شیب انجام می شود.
نحوه کشت در شيب بندي زمين كشاورزي
- شیب ملایم: استفاده از کشت نواری کشت گیاهان در نوارهای نزدیک بهم مانند گندم
- شیب نسبتاً تند: کشت روی خطوط همتراز یا در اصطلاح کشت کمربندی.
- شیب خیلی تند: استفاده از روش های تراس بندی و ایجاد تراس های کوچک روی تپه. هر چه شیب تندتر باشد، ارتفاع تراس ها باید بیشتر در نظر گرفته شود. این روش درشیب ۱۲-۶ درصد مورد استفاده قرار می گیرد. در زمین هایی که تا ۱۵% شیب دارند، روش بدون خاکورزی توصیه می شود.
تراس بندی
تراس ها ساختارهای خاکی هستند در مناطق شیبدار جهت جلوگیری از ایجاد رواناب ساخته می شوند.
این تراس ها در واقع شیب را کاهش می دهند و از فرسایش جلوگیری می کنند.
تراس ها بسته به هدف ایجاد آن ها انواع مختلفی دارند.
- تراس های کانالی شیبدار: جهت انتقال آب اضافی مزراع احداث می شوند. فاصله بین آن ها به شیب دامنه، خاک و میزان بارش بستگی دارد. این نوع تراس در مناطقی که رواناب های شدیدی بوجود می آیند و باعث خسارت به محصولات زراعی می شوند، مورد استفاده قرار می گیرند. عمود بر جهت شیب و در امتداد خطوط تراز طراحی می شوند. از جاری شدن آب جلوگیری می کنند و باعث می شوند آب به زمین نفوذ کند و آب اضافی را به جاهایی که خطر فرسایش ندارد هدایت می کند. در مناطق دیم کاری که مشکل اصلی حفظ رطوبت خاک است، این تراس ها اهمیت زیادی دارند.
- تراس های پشته ای مسطح: این نوع از تراس ها در مناطق نیمه خشک برای کاهش فرسایش آبی و نگهداری آب، کاربرد دارند.
- تراس های مسطح نگهدارنده آب: این تراس ها به گونه ای هستند که رواناب را از قسمت بالایی (منطقه آبریز) تراس به سمت بخش مسطح پایینی هدایت و پراکنده می کند.
- تراس های مسطح پلکانی: مجموعه ای از سکوهایی که بصورت پلکانی هستند که منطقه جمع آوری آب ندارند.
سخن آخر
یکی از مهمترین مسائل در مدیریت اراضی شیب دار، جلوگیری از ایجاد رواناب و فرسایش است.
شیب منطقه باعث می شود آب به زمین نفوذ نکند و بصورت رواناب از زمین خارج شود ،
که هم باعث خسارت به محصولات می شود و هم باعث ایجاد فرسایش.
بنابراین به منظور بهره برداری بهتر از اراضی شیبدار،باید روش هایی را به کار برد
که بتوان هم مانع از رواناب شد و هم اینکه از آب داخل زمین بهترین استفاده را برد.
