با افزایش روز افزون جمعیت جهان، نیازهای غذایی، آب شیرین و سوخت هر روز بیشتر می شود. از این طریق یک ضرورت فوری برای توسعه، ایجاد و شروع نوع جدید کشاورزی که باید از نظر زیست محیطی با خاک مناسب باشد، بوجود می آید. افزایش شوری خاک به عنوان مهمترین تنش در کشاورزی سراسر جهان محسوب می شود. این امر به ویژه در کشورهای در حال توسعه که بالاترین نرخ رشد جمعیت را دارند و اغلب نرخ بالای تخریب خاک وجود دارد، اهمیت پیدا می کند. در این محتوا آب شور برای کشاورزی را مورد بررسی قرار می دهیم.
مدتهاست که مردم معتقدند زمین های تحت تأثیر نمک غیرقابل استفاده هستند. اما در نتیجه تحقیقات عمیق و سال ها آزمایش، یک راه حل عملی پیدا شد: کشاورزی شور. کشت گیاهان زراعی در زمین های تحت تأثیر نمک تا زمانی که از محصولات مناسب (مقاوم به شوری) استفاده می شود، امکان پذیر است. با کشاورزی شور، مواد غذایی در خاک های نمکی تولید می شود و از نمک یا آب شور برای آبیاری استفاده می شود.
کشاورزی شور، امنیت غذایی را بهبود می بخشد و تأثیر کمتری در تأمین منابع آب شیرین در زمان کمبود دارد. آب شیرین یک منبع بسیار محدود در جهان است. بیشتر آب موجود برای آبیاری از سفره های آب زیرزمینی و دریاچه ها تامین می شود. مقدار کل آب شیرین از این دو منبع تنها کمتر از ۱٪ کل آب ها را تشکیل می دهد.
در کشاورزی سنتی از آب شیرین برای آبیاری استفاده می شود و تقاضای سنگینی را برای منابع آب شیرین در جهان ایجاد می کند. در حقیقت، از بین تمام آب های جهان، تنها ۱٪ آن آب شیرین است که ۷۰٪ آن برای کشاورزی استفاده می شود.
بنابراین، اگر آب شور بتواند به عنوان منبع مورد استفاده قرار گیرد، می تواند میزان آب شیرین مورد استفاده در کشاورزی را بسیار کاهش دهد و تنش آب را در بسیاری از مناطق کم کند.
کشاورزی شور بوسیله آب شور در قرن بیست و یکم
در سطح جهان، به دلیل شوری، زمین کمتری برای کشاورزی در دسترس است. بدلیل رشد جمعیت، استراتژی های کشاورزی برای تغذیه مردم، یکی از مهمترین چالش های قرن بیست و یکم است. بنابراین، فشارهای جمعیتی و اقتصادی در حال افزایش است که طی ۴۰ سال آینده منجر به افزایش تولید محصولات زراعی به صورت پایدار برای تحقق نیازهای غذایی جهان می شود. برخی دیگر از واقعیتها این تقاضا را تشدید می کند.
عواملی که باعث شوری خاک می شوند عبارتند از:
۱- شور شدن، افزایش غلظت نمک در خاک است و به دلیل تأمین آب حاوی نمک های محلول ایجاد می شود. این منبع آب می تواند بدلیل بالا آمدن آب دریا در اثر ذوب شدن یخ ها ایجاد شود.
۲- شوری خاک در نتیجه افزایش اشغال زمین برای تولید سوخت های زیستی ایجاد می شود که باعث از بین رفتن پتانسیل خاک های قابل کشت می شود.
۳- ممکن است شوری خاک در اثر بلایای طبیعی و تغییرات شدید محیطی باشد.
۴- افزایش تخریب ساختمان خاک هم یکی دیگر از عواملی است که منجر به شوری خاک می شود و سطح زمین های زراعی را کاهش می دهد.
با شور شدن خاک، محصولات زراعی حساس به شوری در مناطق تحت تأثیر نمک، قادر به رشد نخواهند بود. کشاورزان قادر به استفاده از اراضی خود نیستند و این باعث قحطی، فقر و ایجاد اختلال در اجتماع می شود.
گیاهان مقاوم به نمک برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه جایگزین معقولی را ارائه می دهند. این گیاهان با استفاده از زمین و آب نامناسب، توانایی رشد دارند. علاوه بر قابلیت تولید آنها، می توان همزمان از آنها برای احیای خاک نیز استفاده کرد.
بهبود و استفاده مجدد از خاک شور
کشاورزی شور می تواند از منابع آب شور جهان استفاده کند. اگر از آب نمکی جهان برای آبیاری استفاده شود، می تواند مقدار آب موجود برای کشاورزی را دو برابر کند. در عین حال، کشاورزی شور با استفاده از شیوه های پایدار برای کشاورزی و مدیریت آب و با استفاده از کاشت انواع گیاهان مقاوم به نمک، خسارت های ناشی از شور شدن را محدود می کند.
استفاده از آب¬های شور، مستلزم رعایت مـدیریتهـای خاصـی در مزرعه است. در این رابطه راهکارهای متفاوتی جهت افزایش تولیدات کشاورزی وجود دارد که از آن جملـه مـیتـوان کاشت گیاهان مقاوم به شوری، تغییر روشهای کشاورزی به منظور کنترل شوری، افزایش رانـدمان کـاربرد آب، تلفیـق آب شور و شیرین به منظور کاهش غلظت نمک در آب آبیاری را نام برد.
به جای تلاش برای کاهش غلظت نمک در خاک، راهکار هایی برای استفاده دوباره از خاک های تحت تأثیر نمک برای کشاورزی ارائه می شود. همچنین شیوه کشاورزی شور را به کشاورزان آموزش می دهند.
یکی از این راهکارها استفاده از هالوفیت ها است. هالوفیت ها گیاهان نمک دوست یا به عبارتی گیاهان مقاوم به نمک را می گویند. از این گیاهان می توان به عنوان یک منبع ژن استفاده کرد تا در گونه های معمولی که به طور کلی تولید اقتصادی آنها با افزایش سطح نمک خاک کاهش می یابد، استفاده شود.
استفاده پایدار از هالوفیت ها دارای اهداف متعددی به عنوان تحریک اکوسیستم های تولیدی و ترمیم مناطق تخریب شده است. در حدود ۲۶۰۰ گونه هالوفیتیک شناخته شده اند که تنها تعداد کمی از آنها به دلیل وجود پتانسیل هایی در کشاورزی و منابع بیولوژیکی مورد مطالعه قرار گرفته اند.
کلمات کلیدی: ( آب شور ، کشاورزی )