آبیاری سنتی

از روزگاران قدیم تا عصر حاضر روش های آبیاری بصورت گوناگون توسط کشاورزان استفاده شده است. در گذشته غالب آبیاری ها به روش های ساده انجام می گرفت. اما در دنیای امروز روش های علمی گوناگونی برای آبیاری در نظر گرفته شده، که اگر صحیح و به جا استفاده بشوند باعث پیشرفت چشمگیر بخش کشاورزی می شوند. آبیاری غرقابی، آبیاری نواری و آبیاری پشته ای نمونه هایی از آبیاری سنتی هستند که به مرور زمان جای خود را به روش های مدرن آبیاری داده اند. نکته ای که در آبیاری امروزه بسیار مدنظر قرار گرفته، صرفه جویی در مصرف آب و جلوگیری از خاکشویی و فرسایش خاک است.

انواع روش های آبیاری :

به منظور آبیاری یکنواخت برروی سطح خاک و رسیدن آب به میزان لازم به محصولات کشاورزی راه های گوناگونی وجود دارد. که ما در این قسمت دو روش اصلی آبیاری رایج در ایران را برای شما بیان می کنیم:

۱- آبیاری سنتی:

آبیاری سنتی یا سطحی یکی از قدیمی ترین و متداول ترین روش به کارگیری آب در مزرعه می باشد. به همین دلیل، جایگاه خاصی در کشاورزی قدیم داشته است. از انواع گوناگون آبیاری سنتی می توانیم به موارد ذیل اشاره نماییم:

• آبیاری کرتی یا غرقابی:

  در این روش کرت هایی به شکل مربع یا مستطیل ساخته می شود تا جوی ها مملو از آب بشوند. سپس زمانی که کرت ها غرق آب شدند، جریان آب را قطع می کنند. در روش آبیاری غرقابی کرت ها طولانی اما کم عرض هستند، زمانی که آب وارد کرت می شود، بعد از پر شدن وارد فاضلاب شده و از فاضلاب به منظور آبیاری کرت های زیرین استفاده می شود. در آبیاری غرقابی خاک، بذر و مواد غذایی همواره شسته شده و خاک سله می بندد. برای کاهش فرسایش خاک باید زمین کشاورزی به شکلی تسطیح بشود که شیب کمی داشته باشد. به علاوه بر تمام موارد ذکر شده از تماس مستقیم طوقه و ساقه گیاهان امکان شیوع بیماری در آن ها زیاد می شود.

• گیاهانی مانند: حبوبات، یونجه، باغ های میوه و سبزیجات به روش کرتی آبیاری می شوند. از آبیاری کرتی می توان برای شستن خاک های شور استفاده نمود.

۲- آبیاری نواری:

آبیاری نواری نوع رشد یافته آبیاری غرقابی است. در این نوع آبیاری زمین های زراعی شیب بندی شده و به صورت مستطیلی تراز بندی می شوند. تنها تفاوت آبیاری نواری و غرقابی در آن است که در آبیاری نواری، نوار ها شیب دار و شیبی کمتر از ۰٫۵ دارند. برخلاف آبیاری غرقابی که امکان استفاده از تجهیزات مکانیزه در سطح وسیع را سخت می کند در این روش با افزایش طول نوار ها و به کار گیری مسائل مربوط به تسطیح اراضی می توان از وسایل مکانیزه کشاورزی استفاده نمود. زمین های کم شیب و گیاهان علوفه، غلات و باغ های میوه غالبا به روش آبیاری نواری، آبیاری می شوند.

از عوامل موثر افزایش بازدهی روش های آبیاری نواری عبارتند از:

• شیب نوار

  شیب نوارها در آبیاری نواری باید کاملا یکنواخت بوده و به آهستگی کاهش پیدا کنند. شیب زیاد اراضی سرعت جریان آب را افزایش می دهد و منجر به توزیع غیر یکنواخت آب می شود. بر عکس آن شیب کم اراضی باعث کاهش سرعت آبیاری شده و در نهایت منجر به توزیع ناهمگن آب به تمامی سطوح زمین می شود.

• طول نوار

  ار دیگر موارد مهم در آبیاری نواری طول آن است. طول نوار به بافت خاک، شیب زمین، عمق آب آبیاری و ابعاد مزرعه وابستگی دارد. معمولا برای خاک های سبک طول نوار کمتر از خاک های سنگین است. توصیه می شود طول نوار در خاک های ماسه ای تا ماسه ای لومی ۶۰ تا ۱۲۰ متر ، در خاک های لومی ۱۰۰ تا ۱۸۰ متر در خاکه ای با بافت لومی ـ رسی تا رسی ـ سیلتی ۱۵۰ تا ۳۰۰ متر و در خاک های رسی بیش از ۴۰۰ متر باشد.

• عرض نوار

  عرض نوارها در آبیاری نواری از ۳ تا ۱۵ متر و حداکثر تا ۳۰ متر متغیر است. توپوگرافی زمین، عرض ماشین های کشاورزی، جریان ورودی آب و عمق آب آبیاری بر عرض نوارها تاثیر گذار می باشند.

• جریان ورودی آب به نوار

  خاک های سبک نسبت به خاک های سنگین به میزان آب ورودی بیشتری نیاز دارند. به کارگیری و جریان زیاد آب ها در خاک چیزی به جز فرسایش و افزایش رواناب را به همراه ندارد.

۳- آبیاری پشته ای:

آبیاری پشته ای به دلیل عمق و عرض ۲۰ سانتی متری فاروها یکی از مناسب ترین روش های آبیاری به حساب می آید. در آبیاری پشته ای آب در تمامی سطوح خاک جریان پیدا نمی کند بلکه فقط در فاروها جریان می یابد. طول فاروها بسته به نوع بافت خاک، شیب زمین، اندازه و شکل مزرعه متفاوت است. در زمین هایی با شیب کم و جنس خاک متوسط تا سنگین می توان طول فاروها را کم کرد. بهتر است در زمین های سبک عرض پشته ها را کمتر و در زمین های سنگین عرض پشته ها را بیشتر گرفت. خطوط و عرض پشته ها نیز به بافت خاک و جنس خاک بستگی دارند. با آبیاری پشته ای می توان محصولات زراعی که به صورت ردیفی کشت می شوند را آبیاری نمود مانند ذرت و پنبه.

آبیاری سنتی چه معایبی دارد؟

• در آبیاری سنتی به دلیل عدم کنترل آب، میزان هدر رفت آن بسیار زیاد است.
• جریان آب، خاک سطحی زمین های زراعی شسته می شوند.
• لزوم تسطیح اراضی در آبیاری سنتی هزینه های زیادی به کشاورزان تحمیل می شود.
• ابتدای زمین بیشتر از انتهای زمین آب می خورد و همین امر موجب بی نظمی رشد گیاهان می شود.
• تابش نور خورشید میزان تبخیر را افزایش دادخ و موجب اتلاف آب می شود.
•  آبی که وارد زمین می شود بیشتر از آب مورد نیاز گیاه می باشد و شیوع آفات و بیماری ها را به همراه دارد.

۴- آبیاری تحت فشار:

به روشی از آبیاری که در آن آب با فشاری بیشتر از یک اتمسفر و بوسیله یک لوله به سطوح اراضی پخش می شود، آبیاری تحت فشار می گویند. آبیاری تحت فشار به طور کلی به دو روش بارانی و قطره ای تقسیم می شود.

۵- آبیاری بارانی:

آبیاری بارانی یکی از روش های مدرن آبیاری است که آب به واسطه نازل هایی که به آب پاش معروفند به زمین های زراعی پاشیده می شود.

۶- آبیاری قطره ای:

آبیاری قطره ای به معنای پخش آرام آب بر سطح خاک یا زیر خاک می باشد. در این روش آب به واسطه یک اسپری ریز و با فشار کم و به وسیله قطره چکان به خاک منتقل می شوند.

جمع بندی

در سال های اخیر کارشناسان کشاورزی با تمرکز برروی آبیاری های مدرن در تلاش هستند تا راهی برای نجات منابع آبی پیدا نمایند. در آبیاری از آب به طور مصنوعی برای استفاده خاک و گیاه استفاده می شود. اما در طول زمان منابع آبی جهان از نظر کمی و کیفی دچار مشکل شده است و همین امر ذهن متخصصان کشاورزی را از آبیاری سنتی به آبیاری مدرن هدایت کرده است. آبیاری سنتی علاوه بر فرسایش خاک منجر به شور و قلیایی شدن خاک نیز می شود. اما برای موفقیت یک پروژه کشاورزی انتخاب روش آبیاری مناسب بسیار نقش پررنگی دارد.