ابتدا به تعریف سیاهک ها می پردازیم، سیاهک ها به گروهي از بيماري هاي گياهي از قارچ هاي گفته می شود که علائم بيماري همراه با ظهور لكه ها و يا برجستگي هاي سياه رنگ و يا سياه شدن بافت ها يا اندامهاي گياهي است البته ممكن است علائم پنهان يا آشكار باشند، سياهك می گویند. سیاهک عموما به گندم حمله کرده و خسارت زیادی برجا می گذارد.
با توجه به روند رشد و تکثیر این قارچ سیاهک و آگاهی از فرا رسیدن زمان هر مرحله از زندگی آن، با جابجایی زمان کشت محصول می توانیم از مقدار خسارت ها احتمالی کم کنیم. به عنوان مثال دمای ایده آل برای جوانه زدن اسپور های قارچ ۱۸ تا ۲۰ درجه ی سانتی گراد می باشد؛ در نتیجه اگر در زمان کاشت چنین دمایی بر قرار باشد شرایط مناسب برای فعالیت قارچ را فراهم کرده ایم. بنابراین بهتر است در تصمیم گیری جهت زمان کاشت گیاه به این موضوعات نیز توجه کنیم.
سیاهک ها حدود ۱۲۰۰ گونه از قارچ های عامل سیاهک وجود دارد که در ۵۰ جنس هستند.
سیاهک آشکار گندم:
سیاهک آشکار با اسم علمی (ustilago sp) کلمه ی ustilago با ریشه یونانی به معنای سوزاندن است و در نهایت به همین شکل مرسوم گردید. بیشترین خسارت این بیماری در گونه های مختلف گندم دیده می شود.
مطالعات درباره سیاهک آشکار نشان می دهد که قارچ عامل ایجاد سیاهک آشکار ابتدا به تخمدان حمله می کند و با آلوده کردن تخمدان سبب از بین رفتن گیاه می شود.
سیاهک آشکار در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب بیشتر رواج دارد و از جمله مهمترین بیماری های خسارت زای غلات به ویژه گندم به شمار می رود. سیاهک آشکار از زمانی قابل تشخیص است که خوشه ها روی بوته ظاهر شده باشد.
بیماری سیاهک دارای دو نوع پنهان و اشکار می باشد که نوع پنهان آن نسبت به آشکار خسارت بیشتری به گیاه وارد کرده و در درجه اول اهمیت دارد. که در این مقاله به صورت کامل توضیح داده می شود.
به جز گندم سیاهک غلات دیگری مانند نمونه های زیر را هم مورد حملات خود قرار می دهد:
• عامل سیاهک آشکار گندم و جو ustilago nuda
• عامل سیاهک آشکار جو و یولاف ustilago niger
از جمله علائم سیاهک آشکار:
• گیاهان آلوده زودتر به خوشه خواهند رفت.
• گیاهان آلوده معمولا بلند تر گیاهان سالم هستند.
• زمان بیرون آمدن خوشه ها از غلاف رنگ آنه ا به دلیل حضور تلیوسپورها زیتونی تیره تا قهوه ای است.
• البته قبل از بیرون آمدن از غلاف رنگ تیره ی آنها تا حدودی قابل مشاهده می باشد.
• بافت سنبله ها سیاه و سخت شده
• و در نهایت به جای دانه بافتی سیاهرنگ و پودر مانند خواهند شد.
روش های کنترل سیاهک آشکار:
• ضد عفونی کردن بذرهای محصولات:
جهت ضدعفونی بذر ها در بیماری سیاهک از دو مورد ضدعفونی با آب جوش و روش دوم استفاده از قارچ کش ها می باشد.آب داغ جهت ضد عفونی کردن در تعداد زیاد امکان پذیر می باشد لیکن ممکن است این روش پاسخی قطعی و مناسبی در پی نداشته باشد.
• جدا سازی بذرهای آلوده:
با حذف بذر های کوچک که احتمال آلودگی آن بیشتر است. همچنین زمان خریداری بذر از سالم بودن آنها اطمینان پیدا کنیم.
• حذف بوته های آلوده:
با رسیدن گیاه و به خوشه رفتن محصول، بوته هایی که سنبله های قهوه ای یا سیاهرنگ دارند را قبل از رسیدن تلیوسپور ها و آزاد شدن اسپور ها حذف کنیم.
سیاهک پنهان گندم:
عامل بیماری سیاهک پنهان مانند سیاهک آشکار نوعی قارچ بازیودومیست می باشد که درون بذر را اشغال کرده و با خورد شدن بذر ریز گردهای سیاهرنگ قارچی پراکنده می گردد که عامل اصلی پراکنش و پخش بیماری سیاهک پنهان می باشند.
سیاهک پنهان گندم نه تنها به گندم بلکه به بعضی از غلات از جمله جو نیز آسیب میرساند و سبب کاهش کیفیت و کمیت محصول می شود.
شایان ذکر است سیاهک پنهان در اقلیم های معتدل به خوبی فعالیت خواهند می کند.
از جمله عوامل کمک کننده به گسترش بیماری:
۱٫زمان گلدهی طولانی
۲٫ درجه حرارت معتدل در موقعیت و زمان کاشت ( دمای مناسب جوانه زدن اسپور ۱۸-۲۰ درجه سانتی گراد )
در سیاهک پنهان بر خلاف سیاهک آشکار که زمستان ها را درون بذر می گذرانند، زمستان را روی سطح بذر یا داخل خاک می گذراند البته گفتنی است که این قارچ گاهی تا چندین سال قابلیت ماندگاری دارد.
علائم بیماری سیاهک پنهان گندم :
• در وهله اول کاملا قابل تشخیص نیست.
• بوته های آلوده تا حدودی کوتاه تر از بوته های سالم هستند.
• سنبله هایی بلند تر از سنبله های گیاهان سالم دارند .
• گیاه آلوده سنبله هایی با رنگ غیر متعارف تری ینی سبز میال به آبی خواهد داشت.
• هر چه به زمان برداشت نزدیک تر شوید رنگ سنبله ها تیره تر خواهد شد.
• دانه ها درون سنبله ها رنگی مایل به قهوه ای دارند و کوچکتر و گرد تر از دانه های سالم هستند.
• گیاهان آلوده بوی ماهی گندیده می دهند.
راهکار های مبارزه و کنترل بیماری سیاهک پنهان:
۱٫ضدعفونی کردن بذر
۲٫بوجاری و و تمیز کردن بذر ها
۳٫کندن بوته های آلوده
۴٫گواهی بذر
بیماری سياهك برگی با اسم علمی (Flag Smut )
در بیماری سیاهک برگی قارچ اسپورها تیره و چندین اسپور به هم چسپیده اند، خطر انتشار بیماری در مناطق سردسیر خیلی کم است چون متوسط دمای لازم برای جوانه زنی اسپورها ۲۰ تا ۲۱ درجه ی سانتی گراد است اما روی گندم پاییزه، در مناطقی که زمستانها معتدل است اهمیت دارد
زیست شناسی: زمستانگذرانی قارچ اغلب به صورت اسپور روی بذر و یا در خاک است. اگر طول ساقه چه های گندم به بیش از ۴ میلی متر برسد به احتمال زیاد دیگر آلوده نخواهد شد.
از علائم بیماری سیاهک برگی:
۱- خطوط آبی سبز رنگ و موازی هم روی رگبرگ ها قبل از به خوشه نشستن گندم
۲- از خطوط آبی پودر سیاه رنگی که اسپورهای قارچ است خارج می شود.
۲- کج شدن و پیچ خوردن برگ ها و به دور خود
۳- رشد کم بوته ها
کلمات کلیدی: سیاهک پنهان گندم ، سیاهک آشکار گندم ، سیاهک برگی گندم
