گیاهان، موجودات بسیار حساسی هستند که نسبت به نوسانات دمایی به سرعت واکنش نشان می دهند. این نوسانات در دماهای بالا به شکل تنش گرما (گرمازدگی) و در دماهای پایین بصورت تنش سرما (سرمازدگی) بروز می کند. تنش های دمایی می تواند اثرات منفی زیادی بر گیاه بگذارد. در این مقاله تلاش داریم؛ تنش سرما، اثرات آن و تاثیر سرمازدگی بر فتوسنتز را برای شما توضیح دهیم؛ پس تا پایان ما را همراهی کنید.
تنش سرما به چه معناست؟
تاثیر سرمازدگی بر فتوسنتز معمولا در دمای بالاتر از صفر و در بازه ۱۵-۰ درجه سانتی گراد بروز می نماید. سرمازدگی به معنای تاثیر منفی دمای پایین بر گیاه و اندام های داخلی و خارجی آن است. البته بروز سرمازدگی در هر گیاهی متفاوت است. از نشانه های اولیه، تنش سرما که در گیاه نمایان می شود: تغییر رنگ گیاه، کلروز یا رنگ پریدگی ،کاهش رشد، تخریب بافت سلولی، عدم جوانه زدن بذرها، عدم انتقال مواد فتوسنتزی و عدم جذب عناصر غذایی است.
انواع تنش سرما:
تنش سرما، از نظر دمایی به دو گروه تقسیم می شود:
۱- سرمازدگی: دماهای بالای صفر که معمولا بین (۱۰-۰) درجه سانتی گراد نمایان می شود. تاثیر سرمازدگی بر فتوسنتز نیز بسیار بالا می باشد.
۲- یخ زدگی: که در شرایط یخبندان یعنی دماهای زیر صفر ایجاد و باعث تشکیل یخ در بافت های گیاه می شود.
خسارات تنش سرما:
وقتی در گیاه یک استرس دمایی رخ می دهد، مسلما اندام های آن را دچار اختلال می کند. حال با بررسی نوع خسارت می توان فهمید که آیا می توان آن ها را جبران کرد یا خیر.
نحوه خسارت تنش سرما، بر گیاهان:
۱- خسارات جبران پذیر Elastic: این نوع از خسارت، فقط باعث بروز کم آبی و کاهش فتوسنتز و تنفس در گیاه شده که باجبران آب از دست رفته و جذب نور دوباره به حالت عادی خود برمی گردد. پس تاثیر سرمازدگی بر فتوسنتز در این خسارت بیشتر بر روی کم آب شدن گیاه می باشد.
۲- خسارات جبران ناپذیر Plastic: خسارات جبران ناپذیر، همان گونه که از نامش پیداست دیگر راه برگشتی برای گیاه نمی گذارد. مانند پیری زودرس و تخریب کلروفیل ها.
تاثیرات تنش سرما:
تنش سرما بر مراحل رشد و پرورش یک گیاه به راحتی تاثیر می گذارد و می تواند رشد آن ها را مختل و یا متوقف کند. در این قسمت می خواهیم تاثیرات تنش سرما را در ابتدا بیان و سپس مورد بررسی قرار دهیم.
تاثیر تنش سرما بر مراحل رشد یک گیاه:
۱- جوانه زنی و رشد رویشی را مختل می کند.
۲- بر فرآیندهای زایشی گیاه تاثیر می گذارد.
۳- در سطح سلولی گیاه (سطح برگ یا ساقه ها) یخ زدگی و یا اختلال ایجاد می کند.
۴- فعالیت های فیزیولوژیکی گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد.
۵- به بافت ها وسلول ها آسیب می زند و یا حتی منجر به مرگ آن ها می شود.
بررسی تاثیرات تنش سرما:
زمانی که یک گیاه سرما زده می شود، افت دما باعث می شود که آب اکسیژنه تجزیه نشده و در درون بافت های گیاه تجمع پیدا کند. به همین دلیل در ابتدای مراحل سرمازدگی تنفس گیاه بصورت ناگهانی زیاد شده و سپس شروع به کاهش پیدا می کند. در این حالت می گویند در گیاه سمیت ایجاد شده است. اگر سرمازدگی گیاه به سرعت برطرف شود می توان آن را نجات داد در غیر اینصورت گیاه رو به زوال می رود. زیرا سرما زدگی بر قدرت جوانه زنی و زایشی گیاه تاثیر گذاشته و فعالیت های فیزیولوژیکی آن را تحت تاثیر قرار می دهد، پس همین موارد کافی است تا یک گیاه نابود شود.
تاثیر سرمازدگی بر فتوسنتز گیاه:
فتوسنتز تقریبا جز اولین مواردی است که نسبت به تنش سرما واکنش نشان می دهد. تنش سرما با تاثیر بر قطر منفذ روزنه ها، فعالیت های سیستمی و با تثبیت CO2 باعث ایجاد اشکال در فرآیند فتوسنتز شده و فعالیت آن را کاهش می دهد. تنش های غیر زنده مانند کاهش دما، می تواند خصوصیات و مقدار کلروفیل را کم کرده و میزان تنفس گیاه را کاهش دهد. به نحوی می توان گفت سرمازدگی می تواند از طریق اثر بر فتوسنتز شرایط افول گیاه را فراهم آورد.
نحوه نجات گیاهان سرمازده:
همان طور که در متن اشاره شد، اگر گیاه دچار سرمازدگی خفیف شد می توان آن را نجات داد. البته نوع درمان سرمازدگی در هرگیاه متفاوت است. اما درمان عمومی این است که؛ اگر فقط قسمت های خاصی از گیاه درگیر شده اند، آن ها را حذف کرده و مابقی را تیمار کنید. برای تیمار گیاه حتما رطوبت آن را حفظ کرده و مقداری کود ضعیف بدهید تا بتواند شرایط مجدد احیا را ایجاد کنند.
راه های ایجاد مقاومت در گیاهان برای مقابله با تنش سرما:
شما می توانید با آشنایی با روش های ایجاد مقاومت در گیاه، آن ها را نسبت به سرما مقاوم کنید تا دیگر نیاز به درمان نداشته باشید.
چهار مسیر به عنوان پیشنهاد برای مقابله با تنش سرما وجود دارد:
۱- اصلاح بذرها بصورت تدریجی و مقاوم کردن آن ها در مقابله با سرما.
۲- انجام هیبریداسیون (آمیزش) بین یک گیاه زراعی و وحشی نزدیک به هم که دارای صفت مقاومت به تنش سرما هستند.
۳- گونه های وحشی که به سرما مقاومت دارند را اهلی کرده و از آن ها جهت کاشت استفاده نمایید.
جمع بندی
افت دما یک عامل تنش زا در محیط اطراف گیاه است که به سرعت بر فرآیندهای آن تاثیر گذاشته و باعث عدم تعادل در مسیر رشد و تغذیه آن می شود. اما اگر دما به زیر نقطه انجماد نرسد و گیاه دچار یخ زدگی نشود می توان با تدابیر گفته شده آن را به حیات برگرداند. پس این نکته را فراموش نکنید که گیاه یک موجود زنده است و مانند انسان ها باید از آن در مقابل سرما و گرما حفاظت شود. نظرشما در مورد تنش سرما چیست؟ با نظرات خود ما را از تجاربتان آگاه کنید.
کلمات کلیدی : ( بررسی اثرات تنش سرما ، تاثیر سرمازدگی بر فتوسنتز )