(زهکشی زیر زمینی – لوله های زهکش – ماندآبی بر روی خاک)
زهکشی زیر زمینی
یکی از مهم ترین عملیات ها در زمین های کشاورزی و ورزشی زهکشی می باشد. زهکشی به معنی خارج کردن آب اضافی از زمین است و زهکشی عموما در زمین های کشاورزی انجام می‌گردد. عملیات زهکشی یکی از کارهایی است که از حدود دویست سال پیش تاکنون مرسوم بوده است و مردم آن را انجام می‌دهند. البته خارج شدن آب از زمین به صورت طبیعی نیز انجام می شود اما زهکشی موجب بهبود سرعت این فرآیند طبیعی می شود.
یک سیستم زهکشی زراعی عموما از موارد زیر تشکیل شده است:
- زهکش های مزرعه
- سیستم اصلی
- خروجی
به طور معمول سیستم های زهکشی زیر زمینی در واقع شبکه ای از لوله های زهکش اند که در عمق حدود ۱ تا ۲ متری زمین نصب شده اند و این شبکه باعث می شود تا سطح ایستابی تا زیر منطقه توسعه ریشه ها پایین آورده شود. پتانسیل آب در لوله های زهکش صفر است بنابراین تمام آبی که از نظر ارتفاع بالاتر از سطح آب در لوله زهکش است، دارای پتانسیل بیشتر بوده و به طرف زهکش ها جریان می یابند. در این سیستم با استفاده از موارد زیر می توان سطح ایستابی را تا عمق موردنظر پایین آورده و اگر مانعی در سر راه نفوذ آب وجود نداشته باشد رطوبت خاک در بالای لوله زهکش تا حد ظرفیت زراعی تخلیه می شود:
- انتخاب و طراحی فواصل
- عمق زهکش ها
موفقیت یک سیستم زهکشی به موارد زیر بستگی دارد:
- طراحی سیستم
- خصوصیات خاک و پوشش
- میزان رطوبت خاک هنگام نصب
- نحوه پرکردن ترانشه
- کیفیت عمومی عملیات اجرایی
به طور کلی زهکشی زیر زمینی در خاک هایی با خصوصیات زیر به کار گرفته می شود:
- در زیر منطقه توسعه ریشه ها لایه ای با ضخامت نسبتا زیاد که هدایت هیدرولیکی آن بالا باشد قرار گرفته باشد، یعنی قابلیت انتقال این لایه باید حتی الامکان زیاد باشد.
- آب اضافی موجود در سطح خاک یا در ناحیه توسعه ریشه ها بتواند با سرعت نسبتا خوبی در خاک نفوذ کند و خود را به سطح ایستابی برساند.
لوله های زهکش
لوله های زهکش به صورت کلاف های خرطومی مشبک و غیر مشبک تولید می گردد، که طول کلاف ها و تعداد سوراخ ها در هر ردیف بر حسب سفارش قابل تغییر است. لوله های زهکش به عنوان عامل انتقال دهنده و خارج کننده آب از سیستم عمل می نمایند و در انواع مختلف و به اشکال زیر ساخته می شود:
- مشبک متخلخل
- موجدار
- ساده
لوله ها باید دارای مقاومت کافی باشند و در شرایط محیطی و شیمیایی محل پروژه از جمله در برابر موارد زیر دوام کافی داشته باشند:
- املاح موجود در خاک و آب
- خورندگی
- یخبندان
از موارد کاربردی لوله های زهکش می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خارج کردن آب حاصل از عملیات آبشویی زمین های شور
- انتقال آب اضافی حاصل از بارندگی از زمین ها
- خروج آب اضافی کنار ساختمان ها و بناها به منظور جلوگیری از تخریب آن ها
- تخلیه آب اضافی زمین های ورزشی و پارک های تفریحی و فضای سبز
- امکان انتقال آب به مکان های مختلف با استفاده از لوله زهکشی غیر مشبک
از مزایای استفاده از لوله زهکش UPVC می توان به موارد زیر اشاره داشت:
- وزن کم و نسبت به سایر لوله های زهکشی از جمله بتنی، سفالی و پلی اتیلن
- طول عمر زیاد، به دلیل مقاومت و پایداری در برابر املاح شیمیایی موجود در آب و خاک
- حمل و نقل آسان، به دلیل سبکی و قابلیت انعطاف
- کارگذاری و قابلیت نصب آسان
- مقاوم در مقابل فشار و ضربه
- داشتن منافذ ورودی‌های یکنواخت
به منظور ضریب اطمینان بر روی لوله ها آزمون های زیر بر روی آن ها انجام می شود:
- تست آبکش
- تست استحکام
- تست ابعاد
- تست وضعیت ظاهری
- تست سفتی و دو پهن شدن
- تست نشانه گذاری
ماندآبی بر روی خاک
دلیل انجام عملیات زهکشی پدیده ماندآبی می باشد. پدیده ماندآبی به باقی ماندن آب در زمین گفته می‌شود. ماندآبی بر روی خاک موجب پر شدن فضای هوای خاک به وسیله آب می شود و ریشه ها با کمبود اکسیژن برای تنفس مواجه می شوند. در این حالت تنفس بی هوازی صورت می گیرد و در نتیجه کاهش تولید انرژی را در پی دارد.
کاهش تولید انرژی بصورت مستقیم و غیرمستقیم کاهش موارد زیر را در پی دارد:
- جوانه زنی
- رشد
- فتوسنتز
- جذب آب
از اثرات سیلاب در شرایط ماندآبی بر روی خاک به دو گروه زیر طبقه بندی می شود:
- وقتی که خاك اشباع شده و ناحیه ریشه ها حالت غرقابی و اشباع پیدا می کنند
- هنگامی که کل گیاه زیر آب غرقاب شده و سیلاب میتواند باعـث ورس (خوابیدگی) گیاهـان گردد
تاثیرنهایی سیلاب و ماندآبی گیاه به سه عامل زیر بستگی دارد:
- دمای آب
- سرعت حرکت آب
- مدت ماندآبی شدن
از عوامل ایجاد کننده ماندآبی می توان موارد زیر را نام برد:
- نشت از کانال های آب یا رودخانه ها در اراضی زراعی
- آب های اضافی حاصل از بارندگی های مداوم و سنگین
- بالا آمدن سطح آب های زیرزمینی
- آبیاری اضافی به منظور اصلاح خاک و خارج ساختن املاح از بستر فعالیت
- وجود موانع فیزیکی مانند ساختمان، جاده، پل، در مسیر آب های زیر سطحی که موجب توقف جریان آب می گردند
در شرایط عادی گیاهان حداکثر چند ساعت می‌توانند در برابر ماندآبی مقاومت کنند و بعد از این آب گیاه به تدریج از بین می‌رود و خشک می‌گردد. حالت ماندآبی باعث محدودیت اکسیژن داخل می‌شود. همچنین به علت کاهش فعالیت میکرو ارگانیسم های خاک، دمای خاک کاهش می‌یابد و این شرایط برای گیاه مساعد نیست. در شرایط ماندآبی ریشه گیاه مقدار کمی از مواد غذایی را جذب می‌کند و در نتیجه فقر غذایی نیز برای گیاه به وجود می‌آید. تمام این عوامل و شرایط باعث توقف رشد گیاه و از بین رفتن آن می‌شود. در نتیجه این امر کاهش تولید محصول کشاورزی به وجود می آید.
(زهکشی زیر زمینی – لوله های زهکش – ماندآبی بر روی خاک)
(فروشگاه آنلاین بهرویش همیار کشاورزان)
