(علف هرز – علف های هرز باریک برگ – علف های هرز پهن برگ – کنترل علف هرز – خسارت علف هرز)
علف های هرز
علف های هرز گیاهانی که به صورت ناخواسته و با مقاومت بالا با توان رشد، پراکنش و تکثیر زیاد که در زمان و مکانی غیر از زمان و مکان مورد نظر روییده اند و رقیبی برای گیاهان اصلی به شمار می‌روند. از ۴۰۰ گونه علف هرز مهم دنیا در حدود ۱۰۰ گونه در ایران به صورت رایج وجود دارد.
خسارت علف های هرز: خسارت علف های هرز به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به محصولات کشاورزی وارد می شود مانند:
- ایجاد رقابت
- افت کیفی و کمی محصولات کشاورزی
- میزبان بیماریها و آفات
- سمی بودن علف های هرز وضرر مستقیم برای دام و انسان
- ترشح مواد بازدارنده
- افت ارزش اقتصادی زمین کشاورزی
- رشد علفهای هرز در منابع آب
ایجاد رقابت
ایجاد رقابت علف های هرز با محصولات، در استفاده از مواد غذایی و آب و عناصر خاک، همچنین اشغال فضای رشد و نورشان است که این رقابت در دوران های مختلف رشد گیاهان مختلف است.
شدت رقابت علف های هرز با گیاهان کشاورزی در اوایل فصل به دلیل کم بودن قدرت رقابت محصول بیشتر است و اگر منابع مورد رقابت محدود باشند رقابت شدید تری بین علف های هرز و محصول ایجاد می شود.
افت کیفی و کمی محصولات کشاورزی
وجود اندام ها یا قطعات علف های هرز و محصولات کشاورزی باعث کاهش ارزش کیفی و کمی محصولات و در انبارداری باعث فساد بذر می شود. همچنین باعث نامرغوبی و عدم خلوص بذر است و نیز برای بوجاری و تمیز کردن بذر باید هزینه دوچندان صرف شود.
میزبان بیماری ها و آفات
علفهای هرز به جهت بالا بودن حجم تحمل و مقاومتشان، پناهگاه و محل مناسبی برای زمستان گذرانی و میزبان حدواسطی برای آفات و بیماری های مختلف هستند، زیرا با زنده ماندن خود باعث زنده ماندن عوامل بیماری زا و آفات هستند.
سمی بودن علف های هرز وضرر مستقیم برای دام و انسان
تغذیه دام از برخی علف های هرز همانند گل راعی، باعث ایجاد مسمومیت شدید در دام می شود و یا با چسبیدن به پشم و پوست دام ها باعث ایجاد زخم، ایجاد خارش و آسیب به دام ویا به طور مستقیم باعث مسمومیت انسان میشود .
همانند دانه های سمی سیاه تخم، که اگر با گندم مخلوط شود باعث مسمومیت در انسان می شود. بعضی از علف های هرز استفاده شده توسط دام مانند قدومه کوهی و گند سیر، باعث تغییر طعم و رنگ شیر می شود.
ترشح مواد بازدارنده
فیتوتوکسین ها موادی هستند که از اندام های مختلف علف های هرز و یا از بقایای در حال پوسیدگی ترشح می شوند. این مواد باعث ایجاد اختلال در رشد محصول و در برخی موارد باعث از بین رفتن محصول می شوند که نام این پدیده آللوپاتی است. مانند علف هرز آتش که با ترشح شدید فیتوتوکسین باعث خسارت به محصولات کشاورزی اطرافش است و همچنین اجازه رشد به گیاهی در شعاعی از اطراف خود را نمی‌دهد. دو مثال از گیاهان علف هرزی که باعث توقف جوانه زنی در گیاهان مجاور می شود: (مرغ پنجه ای و یولاف وحشی)
افت ارزش اقتصادی زمین کشاورزی
پراکندگی زیاد علف های هرز چند ساله، باعث نامناسب سازی ساختمان خاک و همچنین نقصان رشدی محصولات کشاورزی خواهند شد. مرغ پنجه ای، اویارسلام، قیاق که ارزش معاملاتی زمین را به نسبت پراکنش در زمین کاهش می‌دهند.
رشد علف های هرز در منابع آب
علف های هرز با قدرت پراکندگی بالایی که دارند با رشد در منابع آب و کانال ها ویا جوی های آبرسانی، موجب بالا بردن تلفات آب و باعث کاهش جریان آب می شوند و همچنین جریان آب یکی از راه های گسترش و انتقال بذرهای علفه ای هرز در زمین کشاورزی نیز است.
اختلال علف های هرز در عملیات زراعی
علف های هرز باعث ایجاد اختلال در عملیات زراعی مانند شخم وتهیه بستر، سمپاشی، کودپاشی، آبیاری، تنک کردن و برداشت محصول می شوند در برخی موارد، با توجه به میزان گسترش علف هرز نیاز به شخم دوباره نیز هست.
تقسیم بندی علف های هرز
تقسیم بندی علف های هرز بر اساس طول عمر و یا چرخه زندگی که شامل:
- علف های هرز یک ساله
- علف های هرز دو ساله
- علف های هرز چند ساله یا دائمی
که برای هریک توضیح مختصری ارائه می شود.
علف های هرز یک ساله
گیاهی علفی با دوره زندگی حداکثر یک سال زراعی، عدم مقاومت در شرایط نامساعد. مهم ترین راه بقای نسل تولید بذر در میزان بسیار بالا است.
علف های هرز دو ساله
دوره زندگی تا حداکثر دوسال زراعی است و تکثیر با بذر است، در سال اول تولید بذر نداشته و به نظر می رسد تمام برگ ها از یک جا و نزدیک طوقه خارج شده است (Rosette).
علف های هرز چند ساله یا دائمی
که خود شامل دو دسته چند ساله های ساده وعلف های هرز چند ساله خطرناک و خزنده است. خسارت زا ترین علف های هرز، با فرم بوته ای و یا بوته ای خشبی با دوره زندگی حداقل دوسال زراعی است و تکثیر از طریق بذر و اندام رویشی صورت می گیرد. از ویژگی های چند ساله های ساده میتوان به تکثیر توسط بذر اشاره کرد البته در صورتی که با استفاده نابجا از ادوات مکانیکی باعث تکه تکه شدن طوقه این علف های هرز شوند، هرتکه ای که دارای ریشه جداگانه ای باشد قابلیت ادامه رشد را دارد.
علف های هرز چند ساله خطرناک و خزنده نیز از خطرناک ترین علف های هرز است. چون دارای قدرت رویش از نقاط عمیق با ذخیره غذایی بالایی است که نابودی فقط با سموم سیستمیک امکان پذیر است، با بذر و اندام رویشی زیرزمینی تکثیر می یابد.
تقسیم بندی بر اساس خصوصیات فیزیولوژی گیاه
این تقسیم بندی بر اساس قند تولید شده ی گیاه در مرحله تاریکی فتوسنتز به دو گروه C3 و C4 است تقسیم می شوند. علف های هرزی که در گروه C4 قرار دارند. علف های هرز دارای راندمان فتوسنتزی بالا و سرعت رشد بالاتری هستند و اگر این علف های هرز C4 در کنار مزارع گیاهان C3 قرار بگیرند در شرایط مساوی قدرت رقابت بالاتری دارد. مانند جانسون کراس یا قیاق، مرغ پنجه ای، انواع اویارسلام، پنجه مرغی، سوروف، ارزن وحشی، اروای بزرگ، اسفناج وحشی، علف شور، تاج خروس است.
دسته بندی بر اساس شکل برگ و ریخت شناسی علف هرز
ریخت شناسی علف هرز در میزان جذب علف کش ها و همچنین نوع وضعیت قرار گیری جوانه انتهایی در علف هرز اهمیت خاصی دارد. علف های هرزی که جزء تک لپه‌ای ها هستند، دارای برگ کشیده با رگبرگ های موازی بوده که به آن ها باریک برگ گفته می شود. علف های هرز دو لپه ای، دارای برگ های پهن و گسترده با رگبرگهای منشعب است، که با نام پهن برگ خوانده می شود. علف های هرز دولپه ای نقطه رشدشان در انتهای ساقه است پس قطع اندام هوایی علف های هرز یک ساله در هر مرحله رشدی که باشد باعث از بین رفتنشان خواهد شد.
علف های هرز باریک برگ
علف های هرز باریک برگ شامل:
- تیره اویارسلام
- جو وحشی
- یولاف وحشی
- قیاق
- چچم
- چاودار وحشی
- چسبک
و… نسبت به پهن برگ ها محدود هستند.
علف های هرز پهن برگ
علف های هرز پهن برگ شامل:
- خشخاش
- پیچک صحرایی
- گل گندم
- تربچه وحشی
- ازمک
- خاکشیر
- شیر پنیر
- فرفیون
- ترشک
- خارشتر
- بابونه
- تلخه
و…علف های هرز انگل یا پارازیت
علف های هرز انگل شامل:
- تیره سس
- تیره دارواش
- تیره گل جالیز
دسته بندی بر اساس درجه حرارت مورد نیاز برای رشد: ملاک درجه حرارت مناسب سبز شدن علف هرز درجه حرارت میانگین روزانه است، که بر این اساس علف های هرز را به دو گروه گرمادوست و سرمادوست تقسیم می‌نمایند.
علف های هرز یک ساله گرمادوست: رویش در بهار و تابستان و تولید بذر در ابتدای پاییز (سلمه تره ،خرفه ، داتوره ، چسبک و…)
علف های هرز یکساله سرمادوست
علف های هرز سرمادوست پاییزه: رویش در پاییز و و انتشار بذر در بهار(یولاف وحشی، خردل وحشی، شاه تره، کیسه کشیش، دم روباهی، گل گندم)
علف های هرز سرمادوست بهاره: رشد در بهار و تولید بذر در تابستان(خاکشی شیرین، کاهوی وحشی، خاکشی تلخ)
کنترل علف هرز
کنترل علف هرز به صورت های زیر انجام میگیرد.
کنترل مکانیکی
وجین دستی از روش های سنتی حذف علف هرز به وسیله ی کارگر است.
عملیات خاک ورزی و زیر و رو کردن خاک: در کنترل مکانیکی باید با توجه به نوع علف هرز و وضعیت رشدی علف هرز وسیله مورد نظر را جهت خاک ورزی انتخاب کرد. اگر علف هرز دارای ریشه قوی وعمیق باشد از گاوآهن برگردان دار استفاده می شود، و اگر اندام های زیرزمینی با عمق کمتر وسطحی وریشه نازک باشد، از دیسک استفاده می نمایند . البته برای دسته چندساله ها ی خزنده مناسب نیست .
برای علف های چند ساله و یک ساله می توان از پنجه قاضی سطحی استفاده نمود. در مورد علف های هرز یک ساله استفاده از چنگک گردان بسیار مناسب است.
استفاده از شعله افکن و آتش برای سوزاندن مستقیم علف هرز
علف زنی: مورد علف زنی فقط برای گیاهان علوفه ای می باشد و تا قبل از این که علف هرز وارد فاز تولید بذر گردد باید باتوجه به زمان مناسب برداشت علوفه علف زنی انجام گیرد، علف زنی در علف های هرز یک ساله پهن برگ، از زیر گره لپه و یا از نزدیکی سطح خاک انجام شود. چون جوانه رویشی بالای خاک از بین می رود بسیار نتیجه بخش خواهد بود. اما در علف های هرز پهن برگ چند ساله و علف های هرز باریک برگ، علف زنی باعث ضعف گیاه و عدم تولید بذر می شود. چون اندام های تکثیر و پرورش این علف های هرز در زیر خاک قرار دارد، تکرار علف زنی صرفاً سبب کاهش ذخیره غذایی این علف های هرز و آسیب پذیری این علف های هرز نسبت به سموم و عوامل نامساعد می باشد.
کنترل محیطی یا کنترل اکولوژیکی
این روش کنترل علف با ایجاد شرایط محیطی مناسب، با هدف بالابردن توان رقابتی محصول در برابر علف هرز است بهترین راه می باشد مانند:
استفاده از ارقام مقاوم و در صورت امکان با خاصیت آللوپاتیک، آرایش کاشت مناسب، کم کردن فواصل بین ردیف های کاشت، افزایش تراکم محصول تا جایی که امکان دارد، انتخاب ارقام سازگار با محیط، به تاریخ مناسب جهت کاشت و برداشت محصول بسیار توجه گردد، جهت آبیاری باید مدیریت مناسبی صورت گیرد.
مناسب سازی، اصلاح خاک و میزان مناسب عناصر غذایی خاک نیز مهم است، استفاده از تناوب زراعی
برای اینکه علف های هرز یک محصول نتوانند شرایط مناسبی را در محصول بعدی به دست بیاورند، نیاز است تناوب زراعی به درستی صورت بگیرد و درصورت امکان آیش زمین هم بسیار کمک کننده است.
کنترل بیولوژیک
کنترل بیولوژیک روشی است که از یک موجود زنده برای نابودی موجود زنده دیگر استفاده می شود که باطبیعت همخوانی دارد و محیط زیست را آلوده نمی کند. کنترل علف هرز با استفاده از میکروارگانیسم هایی مانند باکتری ها، قارچ ها، ویروس ها ی آسیب زای اختصاصی علف هرز مانند استفاده از علف کشهای قارچی یا استفاده از علف کش های آللوپاتیک و طبیعی است.
استفاده از حشرات با تغذیه اختصاصی علف هرز
کاشت محصولات به صورت مخلوط قدرت دفاعی محصول را در برابر علف هرز زیاد می کند. استفاده از چرای دام برای آسیب رسانی به علف های هرز که تا قبل از گلدهی باید انجام گیرد. برای کنترل علف های هرزی که پارازیت( انگل ) هستند، با تحریکات ویژه میزبان شان یا دیگر گیاهان برای سبز شدن وجوانه زنی نیاز دارند، میتوان از گیاه تله استفاده نمود. به محصولاتی تله گفته می شود که خود میزبان علف هرز پارازیت، نیستند ولی با کاشتشان ترشحات لازم جهت تحریک برای جوانه زنی بذر علف هرز پارازیت، بدون گیاه میزبان اصلی ایجاد شده و چون گیاه پارازیت فقط با گیاه اصلی سازگاری دارد و قادر به پارازیت شدن روی گیاه تله نیست ، پس از جوانه زنی و استفاده از ذخیره غذایی خود، بدون سبز شدن از بین می رود.
کنترل شیمیایی:
کنترل شیمیایی علف های هرز با استفاده از علف کش ها است که باید با مراجعه و راهنمایی گرفتن از متخصص مربوطه انجام گیرد. به طور کلی با توجه به این که میزان خسارت علف های هرز درحدود ۴۵ درصد از کل خسارت وارده به محصولات کشاورزی است و درصورت عدم کنترل و مدیریت، میزان خسارت علف هرز به ۱۰۰ درصد هم می تواند برسد. شناخت و اهمیت به علم علف های هرز و دانستن زمان و مکان به جا برای پیشگیری و مبارزه نه در هر مکان و زمانی، ضروری و قابل توجه است. کاهش انتشار و گستردگی علف های هرز، نیازمند برنامه ریزی، مدیریت صحیح، هزینه و زمان زیادی است.
(علف هرز – علف های هرز باریک برگ – علف های هرز پهن برگ – کنترل علف هرز – خسارت علف هرز)
(فروشگاه آنلاین بهرویش همیار کشاورزان)
