(مزایای مواد آلی در خاک – مدیریت ماده آلی خاک – تأثیر ویژه مواد آلی در خاک)
مزایای مواد آلی در خاک
خاک به عنوان بستر تولید، زمینه ی رسیدن به این رویکرد را فراهم می کند. در این بین ماده آلی به این کارکردها کمک شایانی می کند به عبارتی ماده آلی از شاخص های مهم کیفیت خاک بوده و مدیریت ماده آلی خاک به ویژه در خاک های تحت کشت کشـور کـه ماده آلی(کربن آلی) زیر یک درصد است، از اهمیت خاصـی برخوردار اسـت.
خاک از چهار قسمت زیر تشکیل شده است:
- ماده معدنی
- ماده آلی
- آب
- هوا
که سرچشمه مواد آلی موجود در خاک، بازمانده های گياهی و بقایای حیوانی، سلول و بافت های جانداران خاک و مواد حاصل از ریشه و میکروب های خاک است، که در بیشتر خاک هـا مـاده آلی خـاک بـین ۰٫۱ درصد (در صحراها) تا بیش از ۵۰ درصد وزنی در خاكهای آلی (هیستوسول هـا) می شود بوده که این مواد از ابتدای ورود به خاک تحت تاثير مستقيم موجودات زنده و مجموعه گروه های ميكروبی موجود در خاک قرار گرفته و تغيیر زيادی می کند.
از عمده پديده های شناخته شده در تغيير ماهيت مواد موجود در خاک مواد عبارتند از:
- معدنی شدن (Mineralization)
- هوموسی شدن (Humiification)
با توجه به اين كه خاک های کشاورزی از نظر مواد آلی فقيرند، بنابراین افزايش ماده آلی خاک ها جهت حفظ حاصلخيزی و تداوم فعاليت موجودات زنده خاكزی امری مهم و ضروری است و نیز به علت اهميت فراون ماده آلی موجود در خاک، به آن قلب كشاورزی پايدار داده اند که نقش آن را در خاک مانند نقش خون در بدن است.
مزایای مواد آلی در خاک بسیار متنوع و زياد است که برخی از آن به شرح زیر می باشد:
- منبع مهمی برای تامين عناصر فسفر و گوگرد قابل استفاده گياه بوده، البته به این شرط كه میزان هوموس خاک به میزان دو درصد يا بيشتر در سطح خاک برسد.
- منبع تامين ۹۰ تا ۹۵ درصد نیتروژن مورد نياز گياه در خاک هایی است که هنوز از كود در آن استفاده نشده است.
- مواد آلی به صورت مستقيم يا غير مستقيم با افزايش فعاليت ميكروبی مرتبط بوده که عامل توليد مقدار زيادی مواد تشكيل دهنده خاكدانه ها از جمله پلی ساكاريدها می شوند.
- مواد آلی بیشتر به مقدار ظرفيت مزرعه، مقدار آب موجود در خاک و نیز آب قابل استفاده در خاک های شنی را افزايش داده و همچنین تهويه خاک های رسی را با افزايش خاكدانه سازی و در نهایت ايجاد خلل و فرج بزرگتر، زيادتر می کند.
از دیگر مزایای مواد آلی در خاک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشکیل ۳۰ تا ۷۰ درصد از كل ظرفيت تبادل كاتيوني (CEC) موجود در خاک که با افزایش سطح قابل دسترس در هوموس، محل های تبادل كاتيونی نیز افزایش یافته و در نتیجه عناصر غذايی را برای استفاده بعدی گياه حفظ می کند. علاوه بر آن، فلزات سنگين آلوده كننده محیط زیست چون سرب، كادميم و فلزات مشابه كه معمولا به علت استفاده از فاضلاب ها وارد خاک می شوند، به شکل سطحی جذب شده و از اين طريق به پاكسازی محيط زیست کمک می کند.
- وقتی كه ماده آلی به عنوان پوشش دهنده (مالچ) به سطح خاک اضافه می شود، باعث کاهش فرسايش خاک می شود.
- به عنوان يک كلات عمل کرده و در نهایت باعث افزایش قابليت استفاده و تحرک عناصر كم مصرف در سطح خاک می شود.
از مزایای مواد آلی در خاک موارد زیر نیزقابل ذکر است:
- فراهم کردن كربن مورد نياز بسياری از ميكرو ارگانيسم های مفيد موجود در خاک از جمله بعضی از باكتری های تثبيت كننده نیتروژن (مانند ازتوباكترها)
- با جلوگيری از تابش مستقيم آفتاب مانع از دست رفتن رطوبت خاک شده و همچنین باعث تعادل دمای خاک در فصل های زمستان و تابستان می شود.
- هوموس موجود ناشی شده از ماده آلی، باعث افزایش مقاومت خاک در برابر تغييرات سريع اسيدی شدن، قليايی شدن و یا شور شدن خاک و نیز افزایش مقاومت در برابر صدمات وارد شده بر اثر استفاده از آفت كش ها و فلزات سمی سنگين می شود.
مدیریت ماده آلی خاک
همان طور که قبلا گفته شد ماده آلی خاک، قلب کشاورزی پایدار است و در کشاورزی پایدار تمرکز بر سیستمی است که در آن تولید پایدار و اقتصادی باشد. بنابراین خاک بایستی دارای قابلیت لازم جهت بروز کارکردهای خوب خود باشد. از دهه ی ۹۰ به بعد، محققان با انجام تحقیقات جامع به این نتیجه رسیدند که حفظ خاک در مکان خود اولین قدم در حفاظت خاک است و خاک باید دارای کارکردهای خوب دیگری نیز داشته باشد که ماده آلی به این کارکردها کمک می کند. دیگر تحقیقات نشان داد که درصورتی که مدیریت ماده آلی خاک مورد توجه قرار گیرد، نه تنها میزان فرسایش کاهش می یابد، بلکه متوسط فرسایش سالیانه نیز کمتر از زمانی است که فقط مدیریت ماده الی خاک اعمال می شد. ضمن این که کیفیت آب وهوا نیز افزایش پیدا می کند.
مدیریت ماده آلی خاک را میتوان اینگونه توضیح داد:
از دهه ی ۱۹۲۰ میلادی تا تقریباً اوایـل دهـه ی ۹۰، مقوله کنترل فرسایش در اولویت کاری برخی کشورها قرار گرفت. هدف از این کار، کنترل سالیانه فرسایش خاک به مقداری که باروری بلند مدت خاک حفظ شود، بود. اصطلاح T فـاکتور (تلفات قابل تحمل خاک، کـه ایـن امر در شـرایطی محقق می شود که در بلند مدت کشاورزی پایدار در دستور کار باشد) نیز دلیلی بر این مدعا است.
تأثیر ویژه مواد آلی در خاک
ماده آلی یک جزء مهم و ضروری خاک است، که برخی از دلایل تأثیر ویژه مواد آلی در خاک عبارتند از:
- منبعی جهت تأمین کربن و انرژی ریز جانداران خاک
- نگهدارنده و ثبات دهنده ذرات خاک به هم، و کاهش اثرات زیانبار فرسایش
- کمک به رشد محصول به واسطه ی بهبود توانایی خاک در ذخیره و انتقال آب و هوا
- ذخیره کننده و تأمین کننده عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و جانداران خاک مانند نیتروژن، فسفر و گوگرد
- موثر در نگه داری مواد غذایی خاک از طریق افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی و آنیونی خاک
- مانع از تراکم (فشردگی) خاک
از موارد دیگر تأثیر ویژه مواد آلی در خاک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش دهنده چسبندگی خاک و سهولت کار روی آن
- افزایش ذخیره ی کربنی خاک و موجب ترسیب کربن در خاک
- کاهش اثرات محیطی مخرب آفت‌کش‌ها، فلزات سنگین و بسیاری از آلاینده های دیگر
- افزایش مقاومت گیاه به بیماری های ریشه و برگ
- طبق تحقیقـات انجام شده مصرف ۵ تا ۱۰ تن اصلاح کننده های آلی خام و یا کمپوست شده در هر هکتار زمین می تواند مانع بروز و یا کاهش شدت بیماری پوسیدگی ریشه شود.
- کاهش دهنده سله و روان آب، افزایش نفوذ پذیری خاک و شرایط جهت نفوذ ریشه فراهم می کند.
- موجب افزایش تنوع زیستی و بیوماس میکروبی خاک بنابراین باعث کاهش عوامل بیمار زا، به خصوص عوامـل بیماری زای خاک زاد می شود. این اتفاق از طریق رقابت بین ریزجانداران مفید خاک با عوامـل بیماری زا صورت گرفته و در نهایت فعالیت ریزجانداران مفید خاک شرایط را جهت فعالیت میکروب های بیماری زا نامساعد می کند.
افزایش کارایی کودهای شیمیایی نیز از موارد تأثیر ویژه مواد آلی در خاک به شمار می آید.
شرکت بهرویش یکی از عمده تولید و توزیع کننده های نهاده های کشاورزی در ایران بوده که دارای کادری مجرب از متخصصان حوزه ی کشاورزی ست. جهت سفارش محصول موردنظر خود به پایگاه اینترنتی شرکت بهرویش به آدرس Behrooyesh.ir مراجعه کرده و همچنین می توانید از مشاوره با کارشناسان ما به صورت رایگان بهره مند شوید.
(مزایای مواد آلی در خاک – مدیریت ماده آلی خاک – تأثیر ویژه مواد آلی در خاک)
(فروشگاه آنلاین بهرویش همیار کشاورزان)
