بیماری‌های قارچی بخش عمده بیماری‌های گیاهی را تشکیل می‌دهند. قارچ ها و شبه قارچ های بیماریزا در مجموع بیش از ۸۰۰۰ گونه هستند که سبب بیماری‌های گیاهی می‌شوند. قارچ ها باعث ایجاد علایم متفاوتی در میزبانان خود می شوند که همان نشانه های بیماری فوزاریومی می باشند که این علایم ممکن است بصورت مجزا یا همزمان با هم ظاهر شوند. به طور کلی قارچ ها باعث فساد و یا مرگ بافت های گیاه می شوند و غالباً موجب کاهش یا مانع رشد اندام های گیاه می شوند. بعضی از قارچ ها هم منجر به رشد بیش از حد گیاه یا بخش هایی از گیاه بیمار می گردند. قارچ ها گیاهان کوچک تک سلولی و میکروسکوپی که فاقد کلروفیل و آوند هستند و نمی توانند فتوسنتز کنند و غذای خود را بسازند. بنابراین بعنوان پارازیت، مرده خوار یا همزیست با موجودات دیگر فعالیت می کنند. یکی از این قارچ هایی که بصورت انگل و پارازیت روی گیاهان ایجاد بیماری می کند، قارچ عامل ایجاد بیماری پژمردگی فوزاریومی است. در این مقاله می خواهیم در مورد قارچ و نشانه های بیماری فوزاریومی صحبت کنیم. می خواهیم به این سوالات که این قارچ چه علائمی روی گیاه ایجاد می کند، چرخه بیماری زایی آن به چه شکل است و مبارزه با بیماری فوزاریومی از چه طرقی امکان پذیر است، پاسخ دهیم.
نشانه های بیماری فوزاریومی
پژمردگی فوزاریومی یک بیماری شایع قارچی است که علائمی شبیه پژمردگی ورتیسیلیومی از خود نشان می دهد. پاتوژن این بیماری قارچ خاکزی Fusarium oxysporum است که روی میزبان های مختلف در هر سنی تاثیر می گذارد. گوجه فرنگی، توتون، حبوبات، کدو، سیب زمینی شیرین، بادمجان، فلفل و موز تنها چند مورد از میزبان های این قارچ است. بیماری پژمردگی فوزاریومی علائمی همچون پژمردگی، کلروز، فساد بافت، افتادن برگ قبل از کامل شدن، قهوه ای شدن سیستم آوندی، متوقف شدن رشد و نهایتا مرگ گیاهچه را باعث می شود. مهمترین این علائم پژمردگی آوندهاست.
این قارچ از طریق ریشه ها وارد گیاه می شود و در هدایت آب به اندام های هوایی اختلال ایجاد می کند. با گسترش عفونت به ساقه ها، جریان آب محدود می شود که منجر به پژمرده شدن شاخ و برگ گیاه و زرد شدن آن ها می شود. نشانه های بیماری فوزاریومی معمولاً برای اولین بار در برگ های پایین تر که مسن تر هستند، مشاهده می شود. با پیشرفت بیماری، برگ های جوان تر نیز تحت تأثیر قرار می گیرند و در نهایت گیاه می میرد. در بسیاری از موارد، فقط یک شاخه یا یک سمت گیاه علائم بیماری را نشان می دهد.
قارچ عامل پژمردگی فوزاریومی می تواند سال ها در خاک زنده بماند و توسط آب، حشرات و تجهیزات و ابزارآلات کشاورزی انتشار پیدا کند. نشانه های بیماری فوزاریومی در هوای گرم بروز می کند و با نزدیک شدن دمای خاک به۸۰ درجه فارنهایت یا ۲۷ درجه سانتی گراد، تشدید می شود. هوای خشک و رطوبت کم خاک این بیماری را تشدید می کند.
بطور کلی شایعترین نشانه های بیماری فوزاریمی عبارتند از:
- لکه برگی ها
- سوختگی ها
- سرخشکیدگی
- پوسیدگی ریشه
- مرگ گیاهچه
- پوسیدگی پایه ساقه
- پوسیدگی های نرم و خشک
- آنتراکنوز
- پینه
چرخه بیماری فوزاریومی
F. oxysporum از گسترده ترين گونه هاي فوزاریوم است و در سراسر جهان يافت مي شود.F. oxysporum مرحله جنسی شناخته شده ای ندارد، اما سه نوع اسپور غیرجنسی را ایجاد می کند: میکروکنیدیا، ماکروکونیدیا و کلامیدوسپور میکروکنیدیا اسپورهای بسیار زیادی تولید می کند. آن ها بیضی شکل یا لوبیایی شکل هستند. ماکروکونیدیا، که سه تا پنج سلول دارد و لبه های خمیده دارند. کلامیدوسپورها هم معمولاً به صورت جداگانه یا به صورت جفت تشکیل می شوند، اما بعضی اوقات بصورت خوشه ای یا زنجیرهای کوتاه یافت می شود. کلامیدوسپورها برخلاف سایر اسپورها می توانند برای مدت طولانی در خاک زنده بمانند.
F. oxysporum یک پاتوژن و ساپروفیت معمولی خاک است که از مواد آلی مرده و پوسیده شده تغذیه می کند. این گیاه در بقایای گیاهی در خاک بصورت یک میسلیوم و اسپور زنده می ماند. اما بیشتر به عنوان کلامیدوسپورها در خاک باقی می مانند.
این پاتوژن به دو روش اساسی گسترش می یابد: یا توسط پاشش آب و تجهیزات آلوده یا توسط پیوندها و بذرهای آلوده. قارچ عامل بیماری فوزاریومی با استفاده از میسلیا یا با جوانه زنی اسپورهایی که به قسمت های ریشه گیاه، زخم های ریشه ای یا ریشه های جانبی نفوذ می کنند، گیاه سالم را آلوده می کند. سپس از طریق جریان شیره آوندی به سمت بالا منتقل می شوند. نهایتاً منجر به مسدود شدن آوند و جلوگیری از انتقال آب و مواد غذایی به اندام های هوایی می گردد. در نتیجه ی پژمرده شدن برگ ها و شاخه ها، بعد از مدتی گیاه می میرد. پس از مرگ گیاه قارچ به تمام بافت ها حمله می کند، تولید اسپور می کند و با انتشار این اسپورها گیاهان مجاور را نیز آلوده می کند.
مبارزه با بیماری فوزاریومی
- استفاده از گیاهان مقاوم
- ضدعفونی کردن بذر قبل از کاشت
- ضدعفونی کردن ابزار و تجهیزات کشاورزی
- اجتناب از آبیاری بیش از حد
- اجتناب از زخمی کردن گیاه حین کاشت
- خارج کردن گیاهان و بقایای آلوده از مزرعه و از بین بردن آن ها
- کنترل حشرات ناقل، مانند سوسک های خیار که به گسترش این بیماری کمک می کنند.
- عدم استفاده از کود ازته بیش از حد. کودهای ازت، حساسیت به این بیماری را افزایش دهند. خاک را آزمایش کنید و در صورت نیاز از کود استفاده کنید.
- از بین بردن علف های هرز با استفاده از علفکش ها. بسیاری از گونه های علف های هرز میزبان پاتوژن بیماری هستند. استفاده از قارچ کش های بیولوژیکی که با اطمینان از محصولات زراعی در برابر پژمردگی ناشی از فوزاریوم محافظت می کنند.
در حین استفاده از آب کافی استفاده کنید تا قارچکش به داخل منطقه ریشه نفوذ کند. - ضدعفونی و سولاریزه کردن خاک. اگر همچنان بیماری ادامه پیدا کرد، بهتر است قبل از کاشت مجدد، کل گیاه را از بین ببرید و خاک را ضدعفونی کنید.
- برای سولاریزه کردن خاک، در طول گرمترین فصل سال، ۴ تا ۶ هفته سطح خاک را با یک پوشش پلاستیکی شفاف بپوشانید. سولاریزه کردن خاک باعث کاهش و از بین رفتن بسیاری از آفات خاکزی از جمله نماتدها، قارچ ها، حشرات، علف های هرز و بذر علف های هرز می شود.
مؤثرترین کار برای جلوگیری از گسترش فوزاریوم، تشخیص زود هنگام علایم این بیماری است. همچنین ضدعفونی کردن خاک و استفاده از قارچ کش ها، تناوب زراعی محصولات یا استفاده از ارقام مقاوم بهترین شیوه‌های پرورشی، بیولوژیکی و شیمیایی برای کنترل و محدود ساختن بیماری‌های فوزاریومی است.
کلمات کلیدی: نشانه های بیماری فوزاریومی، مبارزه با بیماری فوزاریومی، چرخه بیماری
