موش ها و جوندگان مضر مزرعه مدت هاست که در مهمان ناخوانده مزارع و باغات و یکی از مهمترین دلایل خسارت به محصولات کشاورزی در سراسر جهان هستند. جوندگان مضر مزرعه ، مانند موش ها و خرگوش ها و موش های صحرایی، با دندان های همیشه در حال رشد، دائماً چیزهایی را می جوند و قادر هستند خطوط لوله برق و آب را بجوند. همچنین ناقل بیماری های مسری و میزبان انگل های عفونی هستند و مواد غذایی را آلوده کرده و باعث خسارت به مزارع و باغات در سرتاسر جهان می شوند. هر چه یک جوندگان مضر مزرعه بزرگتر می شوند، دندان هایش هم قویتر می شود، از این رو نیاز به جویدن اشیا سخت دارند که به طبع خسارت های وارده نیز بیشتر می شود.
بیماری ها و آفات گیاهان گلخانه
جوندگان مضر مزرعه کوچک ناقل بیش از ۴۵ نوع بیماری هستند و باعث آلوده کردن مواد غذایی و منابع آب مزارع می شوند. علاوه بر این، بیماری ها از طریق آب و مواد غذایی به مناطق دیگر و انسان و حیوانات منتقل می شوند. بسیاری از این بیماری ها برای دام و انسان مضر هستند. نمونه هایی از این بیماری ها شامل لپتوسپیروز، سالمونلا، کرم های نواری و سل است. جوندگان مضر مزرعه همچنین به دلیل آنچه که از خود به جای می گذارند مانند ادرار، مدفوع و بزاق، می توانند آلودگی ها و بیماری ها را شیوع دهند.
جوندگان مضر مزرعه
جوندگان مضر مزرعه سالانه حداقل یک درصد از محصولات غلات جهان را از بین می برند. در بسیاری از کشورهای جهان سوم، این تعداد ۳ تا ۵ درصد در حال افزایش است. جوندگان به عنوان مصرف کنندگان ویتامین ها و غذاهای غنی از پروتئین، غالباً از بذر درحال جوانه زنی محصولات تغذیه می کنند و باعث از بین رفتن قابلیت های جوانه زنی و مواد مغذی موجود در فرآیند تولید محصول می شوند.
این موجودات به دلیل آلوده کردن منابع غذایی بدنام هستند و یکی از اهداف اصلی آن ها غلات است. موش ها تقریباً ۲۵ گرم دانه شلتوک یا برنج به طور روزانه مصرف می کنند. زمانی که از منابع غذایی تغذیه می کنند، رسوبات ادرار، مدفوع و بیماری را به جا می گذارند که باعث می شود غذا برای انسان و دام غیرقابل مصرف شود.
خسارات وارده در اثر حملات جوندگان مضر مزرعه تأثیر بسزایی در ارزش محصولات دارد. به همین ترتیب، فعالیت جوندگان بر توانایی کشاورزان در تأمین تقاضای بازار برای محصولات کشاورزی تأثیر می گذارد. این می تواند یک واکنش زنجیره ای ایجاد کند که هم به تأمین کنندگان و هم به مصرف کنندگان آسیب برساند، به دلیل نقش کلیدی که کشاورزی در اقتصاد جهانی ایفا می کند.
احتمال وجود موش یا جوندگان کوچک در مزرعه بسیار زیاد است. در صورتی که کنترل نشوند خسارت شدیدی به محصول وارد می شود. از جمله جوندگان مضر مزرعه می توان به موش کلاهو، موش مغان، موش تاترا، موش ورامین، موش سیاه، موش خانگی و خرگوش اشاره کرد. جوندگان مضر مزرعه در هر تولید مثل تعداد زیادی بچه بدنیا می آورند. حال می خواهیم ببینیم که چطور می توان با این جوندگان کوچک و مضر مبارزه کرد و چطور می توان آن ها را کنترل کرد.
مبارزه کردن با جوندگان مضر مزرعه
۱- تشخیص نوع جونده: اولین قدم این است که تعیین کنید با چه نوع جونده ای مواجه هستید. با بررسی مدفوع و فضولاتی که به جای می گذارند، می توانید متوجه شوید که با چه نوع جونده ای روبرو هستید. هر کدام از جونده ها روش مبارزه و غلظت سم خاص خود را دارند. بنابراین بدون تعیین نوع جونده نمی توان به خوبی آن را کنترل کرد.
۲- فصل مبارزه: بعد از تعیین نوع جونده، فصل مبارزه اهمیت زیادی دارد. مثلاً برای مبارزه با موش مغان باید در طول پاییز یا زمستان اقدام کرد تا بهتر بتوان آن ها را کنترل کرد. زیرا این نوع جونده در فصل پاییز و زمستان نسبت به فصل بهار تمایل بیشتری به خوردن غذاهای پرکاری دارد. بنابراین با مسموم کردن منابع غذایی آن ها می توان درصد بسیار زیادی از آن ها را از بین برد.
۳- محل زندگی جونده: هر چه محل زندگی جونده از محل زندگی انسان و دام دورتر باشد بهتر می توان از سموم برای کنترل آن ها استفاده کرد. اگر نزدیک محل زندگی انسان و دام باشند باید از سموم بی خطر برای انسان و دام استفاده شود. مثلا اگر موش خانگی در مزارع باشد می توان از سموم فسفردوزنگ به نسبت ۳ درصد استفاده کرد. ولی اگر همین موش در خانه باشد باید ترکیبات بی خطر وارفارین-کومارین و برمولین را بکار برد.
۴- غلظت مناسب سم: برای استفاده از سموم طبق دستورالعمل نوشته شده روی آن عمل کنید. هر کدام از جوندگان نیاز به غلظت معینی از سم دارند. مثلا موش مغان با سم فسفردوزنگ ۱۰ درصد از بین می رود. در صورتی که برای موش ورامین باید از غلظت ۵۰ درصد فسفردوزنگ استفاده کرد.
۵- رعایت بهداشت زراعی: باغ و مزرعه را عاری از علف های هرز کنید و بوته درختی، چمن های بلند، ماشین آلات قدیمی و بقایای عمومی را به طور ایده آل در شعاع ۳۰ متری مزرعه هستند را از مزرعه دور کنید. منابع آب، شیرهای نشتی، لوله های آب بدون استفاده، می توانند بهترین مکان برای لانه گزینی جوندگان باشند.
۶- انتخاب طعمه مناسب: برای اثر بهتر سم باید مواد غذایی که جونده مورد نظر تغذیه می کند استفاده کرد. مثلا موش مغان در زمستان از گندم تغذیه می کند و در بهار از گیاه سبز. قبل از طعمه گذاری نوع جونده و ماده غذایی مورد استفاده آن را شناسایی کنید.
طعمه های مبارزه با جوندگان مضر مزرعه
۱- طعمه گندم: برای تهیه این طعمه، ۲ لیتر روغن پارافین را به ۱۰۰ گیلوگرم گندم اضافه می کنند. سپس ۱۰ کیلوگرم سم فسفردوزنگ را به تدریج به این ترکیب اضافه و مخلوط می کنند. برای مبارزه با موش مغان در هر هکتار ۱٫۵ تا ۲ کیلوگرم از مخلوط را بعنوان طعمه در پاییز و زمستان در مزارع قرار می دهند. برای موش های خانگی از سم ۳ درصد استفاده می کنند.
۲- طعمه گردو: این طعمه به ۱۰۰ کیلو مغز گردو، ۲۰۰ گرم روغن پارافین و ۰٫۵ کیلو فسفردوزنگ نیاز دارد. مواد را با هم مخلوط و آن را با قاشق داخل لانه موش ها قرار می دهند.
۳- طعمه سبز: ۱۰۰ کیلوگرم علف هرز یا هر نوع علفی با فسفردوزنگ و پودر تالک یا خاکستر مخلوط و داخل لانه های موش ها قرار می دهند و راه خروج را با این ترکیب می بندند. از این روش در فصل بهار و تابستان که علف ها سبز هستند، استفاده می شود.
۴- طعمه سیب زمینی یا هویج: برای تهیه طعمه به ۱۰ کیلوگرم سیب زمینی یا هویج و ۰٫۵ گیلوگرم فسفردوزنگ نیاز است. سیب زمینی و هویج را به قطعات کوچک خرد کرده و به سم آغشته می کنند و بلافاصله استفاده می کنند. این طعمه برای موش آبی یا موش های خانگی در تابستان و پاییز در مزارع قابل استفاده است.
۵- طعمه یونجه خشک: ۱۰ کیلوگرم یونجه خشک، یک لیتر ملاس چغندرقند و یک کیلوگرم فسفردوزنگ را ترکیب و برای مبارزه با خرگوش بکار می رود. بعد از مخلوط کردن مواد آن ها را چند ساعت زیر نایلون نگه می دارند تا یونجه ها مرطوب شوند. سپس ۸ تا ۱۰ ساقه یونجه را در هر دسته قرار می دهند و دسته ها را در هر ۱۰ متر مربع در مزرعه قرار می دهند.
۶- گردپاشی لانه ها: تالک و فسفردوزنگ را با هم مخلوط می کنند و این گرد را با گردپاش ها به داخل لانه موش ها می پاشند. در این مخلوط ۲۰ کیلوگرم تالک و ۱۰ کیلوگرم فسفردوزنگ استفاده می شود. این روش بیشتر برای موش های صحرایی مثل موش مغان زمانی که هوا گرم و علف ها خشک شده اند و موش ورامین زمانی که طعمه جواب نمی دهد، کاربرد دارد.
نکات مهم برای کنترل جوندگان مضر مزرعه
• به عنوان خط دفاعی در برابر چابکی این موجودات، تمام سوراخ ها و نقاط احتمالی ورود و خروج آن ها، مانند لوله ها و سوراخ دیوارها را ببندید و دهانه های اطراف درها و پنجره ها را کاملاً بپوشانید.
• مکان هایی را که جوندگان می توانند برای لانه سازی استفاده کنند، مانند توده های چوب، لوله های لوله کشی و تجهیزات قدیمی را بردارید.
• در صورت یافتن فضولات جوندگان بلافاصله روش های مبارزه و کنترل را بکار ببرید.
• برای طعمه گذاری برنامه ریزی کنید. برنامه طعمه گذاری باید شروع، ادامه و پایان داشته باشد. دوره مبارزه ممکن است ۱۴ روز طول بکشد و معمولاً بیش از پنج هفته طول نمی کشد تا جوندگان از بین بروند.
• برای کنترل جمعیت جوندگان از شکارچیان آن ها استفاده کنید. مثل گربه ها. گربه ها جمعیت موش ها را محدود می کنند.
احتیاط: همه طعمه ها را دور از دسترس قرار دهید تا از مصرف آن توسط كودكان، گربه ها، سگ ها و دام و طیور جلوگیری شود.