کشاورزی زیستی یا ارگانیک ، سیستمی از کشاورزی است که به طور عمده از ضایعات حیوانی و گیاهی و محصولات پوششی تثبیت کننده نیتروژن، جهت تولید محصولات کشاورزی استفاده می کند. کشاورزی زیستی یا ارگانیک در جهت حفاظت از محیط زیست در برابر آسیب های ناشی از استفاده از سموم شیمیایی و کودهای مصنوعی در کشاورزی متداول، توسعه یافته و از مزایای زیست محیطی بی شماری برخوردار است. کشاورزی زیستی یا ارگانیک را می توان به عنوان یک سیستم مدیریت و تولید کشاورزی تعریف کرد که دارای استانداردهای دقیق برای حفاظت از محیط زیست است.کشاورزی ارگانیک همزمان با اینکه به تولید محصولات با ارزش می پردازد، امکان حفظ محیط زیست را هم فراهم می آورد.
اصطلاح کشاورزی زیستی یا ارگانیک می تواند برای محصولات زیر کاربرد داشته باشد:
• محصولات فرآوری نشده: سبزیجات، غلات، میوه ها، پنبه، گل ها، حیوانات، تولید تخم مرغ و شیر و …
• محصولات فرآوری شده برای مصرف انسان: پنیر، نان یا وعده های غذایی فوری.
• غذا برای حیوانات مانند کنجاله سویا ارگانیک
کشاورزی زیستی یا ارگانیک چیست؟
کشاورزی ارگانیک باعث استفاده از تناوب های زراعی و گیاهان پوششی می شود و از حشرات شکارچی برای دفع آفات بهره می برد. باقیمانده های مواد آلی و مواد مغذی تولید شده در مزرعه دوباره به خاک برمی گردند. از محصولات پوششی و کود کمپوست برای حفظ ماده آلی خاک و حاصلخیزی استفاده می شود. روش های پیشگیری از حشرات و بیماری ها شامل تناوب زراعی، استفاده از ارقام اصلاح شده ژنتیکی و انواع مقاوم انجام می شود.
مدیریت تلفیقی آفات و علف های هرز و سیستم های حفاظت از خاک، ابزار ارزشمندی در یک مزرعه ارگانیک هستند. سموم دفع آفات ارگانیک یا سایر محصولات مدیریت آفات هستند که در فهرست مواد مجاز (PSL) از استانداردهای آلی موجود هستند. تمام غلات، علوفه ها و مکمل های پروتئینی که به دام ها خورانده می شود باید به صورت ارگانیک پرورش داده شوند.
برخی از رایج ترین اصول کشاورزی زیستی یا ارگانیک عبارتند از:
• عدم استفاده از مواد شیمیایی مصنوعی
• عدم استفاده از ارقام اصلاح شده ژنتیکی (GMOs)
• بازیافت بقایای آلی
• اجرای تناوب زراعی برای بهبود بازسازی خاک
• کنترل آفات توسط عوامل بیولوژیکی
• استفاده از کودها و مواد غذایی ارگانیک
• احترام به محیط زیست و حفظ منابع طبیعی
• نگهداری و توسعه تنوع زیستی (کشت، تولید و نگهداری گونه های مختلف گیاهی).
مزایای کشاورزی زیستی یا ارگانیک
در مقایسه با کشاورزی سنتی، کشاورزی ارگانیک مزایایی داد که شامل:
• کاهش مصرف سموم دفع آفات
• کاهش شستشوی نیترات و ورود آن ها به آب های زیرزمینی و سطحی
• بازیافت ضایعات حیوانی و بازگشت دوباره آن ها به خاک
• محافظت از محیط زیست
• به حداقل رساندن تخریب و فرسایش خاک
• کاهش آلودگی، بهینه سازی بهره وری بیولوژیکی و ارتقا وضعیت سالم سلامت
• حفظ باروری طولانی مدت خاک با بهینه سازی شرایط فعالیت بیولوژیکی در داخل خاک
• حفط تنوع بیولوژیکی
• افزایش کیفیت فراورده های دامی
محصولات ارگانیک، بازده کم و قیمت بالایی برای مصرف کنندگان به همراه دارد. در واقع، مشخص شده است که عملکرد محصولات ارگانیک در کل، ۲۵ درصد کمتر از محصولات معمولی است. اگرچه بسته به نوع محصول می تواند تفاوت قابل توجهی داشته باشد.
کشاورزی ارگانیک مزایای زیادی برای مصرف کنندگان دارد. اولاً، به لطف مشخصات خاص خود، تولیدکنندگان را مجبور می کند تا معیارهای خاص کیفیت را رعایت کنند. به طور کلی، کشاورزی ارگانیک نسبت به کشاورزی سنتی گسترده تر است. به عنوان مثال، حیوانات مزرعه در کشاورزی ارگانیک به طور کلی از مناطق وسیع تری بهره مند می شوند. مثلاً گوساله های پرورش یافته در کشاورزی ارگانیک از ۴ مترمربع در هر قطعه (برای یک گوساله ۳۰۰ کیلوگرمی) در مقابل تنها ۱٫۸ مترمربع در کشاورزی معمول بهره مند می شوند. این روش به متخصصان این امکان را می دهد تا محصولات با کیفیت تری به دست آورند.
قوانین حاکم بر کشاورزی زیستی یا ارگانیک
قوانین کشاورزی ارگانیک به طور رسمی توسط دولت ها تعریف می شود. کشاورزان باید برای محصولات خود دارای برچسب “ارگانیک” باشند و استانداردهای ارگانیک خاصی برای محصولات کشاورزی و فرآورده های محصولات کشاورزی داشته باشند. به عنوان مثال، اتحادیه اروپا، استفاده از سموم دفع آفات مصنوعی، کودها، تشعشعات یونیزان، لجن فاضلاب و گیاهان یا محصولات مهندسی شده ژنتیکی را ممنوع کرده است.
حداقل ۳ سال قبل از برداشت محصولات ارگانیک مجاز، نباید از محصولات و روش های ممنوع در مزارع ارگانیک استفاده شود. دام باید به صورت ارگانیک پرورش داده شود و ۱۰۰ درصد از مواد اولیه غذایی آلی تغذیه شود.
کشاورزی ارگانیک چالش های بسیاری را به همراه دارد. بعضی از محصولات برای رشد ارگانیک بیشتر از بقیه چالش دارند. با این حال ، تقریباً هر کالایی می تواند به صورت ارگانیک تولید شود.
کودها
از آنجا که از کودهای مصنوعی استفاده نمی شود، ساخت و نگهداری یک خاک غنی و زنده، از طریق افزودن مواد آلی در اولویت کشاورزی ارگانیک است. مواد آلی را می توان از طریق استفاده از کود، کمپوست و محصولات جانبی حیوانی بدست آورد. با توجه به احتمال زیاد برای رشد و تکثیر عوامل بیماری زای در این مواد، استاندارد ملی ارگانیک USDA توصیه می کند که کود خام باید حداکثر ۹۰ یا ۱۲۰ روز قبل از برداشت استفاده شود.
کمپوست با افزودن مواد آلی، طیف وسیعی از مواد مغذی را برای گیاهان فراهم می کند و میکروب های مفیدی را به خاک می افزاید. این عناصر غذایی غالباً به صورت غیر معدنی وجود دارند و برای گیاهان قابل جذب نیستند. بنابراین برای تجزیه مواد آلی و تبدیل مواد مغذی به حالت معدنی، به میکروب های خاک نیاز است.
برای حفاظت از خاک در برابر فرسایش در خارج از فصل و تأمین مواد آلی، از محصولات پوششی استفاده می کند. کاشت محصولات پوششی تثبیت کننده نیتروژن، مانند شبدر یا یونجه، نیز ازت را به خاک می افزاید. محصولات پوششی معمولاً قبل یا بعد از فصل محصول اصلی یا همراه با تناوب زراعی کاشته می شوند و همچنین می توان آن ها را بین ردیف برخی از محصولات مانند درختان میوه کاشت.
کنترل آفات
آفتکش های آلی از منابع طبیعی بدست می آیند. این موجودات شامل ارگانیسم های زنده مانند باکتری Bacillus thuringiensis است که برای کنترل آفات استفاده می شود. سموم دفع آفات معدنی با پایه معدنی مانند گوگرد و مس نیز مجاز هستند.
در کنترل آفات محصولات ارگانیک علاوه بر سموم دفع آفات طبیعی، از روش کنترل بیولوژیکی هم استفاده می شود. در کنترل بیولوژیکی از دشمنان طبیعی آفات مانند حشرات شکارچی (به عنوان مثال کفشدوزک یا زنبورهای خاص) برای حمله به آفات حشرات استفاده می شود. علاوه بر این، چرخه آفات را می توان با انجام تناوب زراعی مختل کرد. سرانجام، اصلاح نباتات سنتی انواع مختلفی از محصول را تولید می کند که در برابر آفات خاص مقاوم هستند. استفاده از این گونه ها و کاشت محصولات متنوع ژنتیکی، کنترل ژنتیکی در برابر آفات و بسیاری از بیماری های گیاهی را فراهم می کند.
چرا به صورت ارگانیک کشاورزی کنیم؟
دلایل عمده ای که کشاورزان می خواهند به طور ارگانیک کشاورزی کنند، نگرانی آن ها برای محیط زیست و کار با مواد شیمیایی کشاورزی در سیستم های کشاورزی متداول است. در مورد میزان انرژی مصرفی در کشاورزی نیز مسئله وجود دارد. زیرا بسیاری از مواد شیمیایی مزرعه به فرآیندهای تولید با انرژی زیاد احتیاج دارند که وابستگی زیادی به سوخت های فسیلی دارند. کشاورزان ارگانیک روش کشاورزی خود را سودآور و دارای ارزش زیادی می دانند.
مصرف محصولات ارگانیک
مصرف کنندگان به دلایل مختلف غذاهای ارگانیک را خریداری می کنند. بسیاری مایلند محصولاتی را خریداری کنند که فاقد سموم دفع آفات شیمیایی باشد و یا بدون کودهای معمولی رشد کرده باشد. برخی دیگر دوست دارند محصولات جدید و متفاوتی را امتحان کنند.
طعم و مزه با کیفیت محصول، نگرانی برای محیط زیست و پرهیز از مصرف محصولات مهندسی ژنتیک از جمله دلایلی است که برخی از مصرف کنندگان ترجیح می دهند محصولات غذایی ارگانیک را خریداری کنند.
در سال ۲۰۰۷ تخمین زده شد که بیش از ۶۰ درصد مصرف کنندگان برخی محصولات ارگانیک را خریداری کرده اند. تقریباً پنج درصد از مصرف کنندگان به عنوان مصرف کنندگان اصلی ارگانیک در نظر گرفته می شوند که حداکثر ۵۰ درصد از کل مواد غذایی ارگانیک را خریداری می کنند.
تولیدات کشاورزی زیستی یا ارگانیک
محصولات غلات و علوفه به دلیل فشارهای نسبتاً کم آفات و نیاز به مواد مغذی کمتر، می توانند نسبتاً به راحتی از نظر ارگانیک رشد کنند. دانه های سویا نیز عملکرد خوبی دارند. اما علف های هرز می تواند یک چالش باشد. ذرت بیشتر در مزارع ارگانیک کشت می شود. اما نیاز به مدیریت دقیق کنترل علف های هرز و باروری آن ها دارد. تأمین نیازهای ازت نیز چالش برانگیز است. به همین دلیل ذرت را می توان پس از استفاده از حبوبات علوفه ای و یا کود دامی با موفقیت پرورش داد.
میوه و سبزیجات بسته به نوع محصول چالش های بیشتری دارند. برخی از مدیران بسیار موفق عمل کرده اند. در حالی که سایر مزارع با همین محصول مشکلات قابل توجهی داشته اند. برخی از آفات، حشرات یا بیماری ها در برخی مناطق جدی تر از مناطق دیگر هستند. زیرا مدیریت برخی از آفات با روش های ارگانیک دشوار است.
با در دسترس قرار گرفتن سموم بیو آفتکش، این مسئله کمتر مورد توجه است. عملکرد قابل فروش محصولات باغی ارگانیک معمولاً کمتر از محصول غیر ارگانیک است.
محصولات دامی هم می توانند به صورت ارگانیک تولید شوند. در سال های اخیر، محصولات لبنی ارگانیک محبوب شده اند و بازار در حال گسترش محصولات گوشتی ارگانیک است.
استانداردهایی برای تولید این محصولات باید رعایت شود که عبارتند از:
• حیوانات باید فقط از خوراک های آلی تغذیه شوند (مگر در شرایط استثنایی).
• خوراک نباید حاوی فرآورده های فرعی پستانداران، پرندگان یا ماهی باشد.
• تمام موجودات و مواد مهندسی شده ژنتیکی ممنوع است.
• آنتی بیوتیک ها، هورمون های رشد و حشره کش ها به طور کلی ممنوع هستند.
• اگر حیوانی بیمار شد و آنتی بیوتیک برای بهبودی لازم بود، باید تجویز شود. سپس حیوان باید از گله دام های ارگانیک جدا شود و نمی تواند برای محصولات گوشتی ارگانیک فروخته شود.
• واکسیناسیون دام هنگامی مجاز است که بیماری ها از طریق دیگر کنترل نشوند.
• تلقیح مصنوعی مجاز است.
• همیشه با مرجع صدور گواهینامه تماس بگیرید تا تعیین کنید آیا یک محصول یا تکنیک در لیست مواد مجاز و استانداردهای آلی مجاز است.
محصولات ارگانیک معمولاً می توانند قیمت بالاتری نسبت به محصولات غیرارگانیک داشته باشند. این قیمت با توجه به محصول متفاوت است و ممکن است بستگی به این داشته باشد که محصول را بطور مستقیم یا با واسطه به فروش برسانند.
از سوی دیگر، عملکرد محصولات ارگانیک به طور کلی کمتر از محصولات معمولی است. این به معنای هزینه های عملیاتی بالاتر (و در نتیجه قیمت های بالاتر) است. بنابراین، به طور کلی، قیمت خرده فروشی توصیه شده (RRP) برای مصرف کننده هایی که از کشاورزی ارگانیک خرید می کنند، بالاتر از قیمت فروش کشاورزی سنتی است.
این مشکلات، به ویژه برای مصرف کنندگان ضعیفی که قدرت خرید مواد غذایی ارگانیک را ندارند، مشکلات زیادی را ایجاد می کند. قیمت ها در بعضی از محصولات بسیار متفاوت است. خصوصاً محصولاتی که بدون آفت کش ها به راحتی رشد می کنند. هنوز هم، سایر محصولات، مانند گوشت و لبنیات، در کشاورزی ارگانیک به طور قابل توجهی گران ترند. زیرا برای انطباق با مشخصات ارگانیک به کار و هزینه بیشتری احتیاج است.
قیمت های بالاتر هزینه های بالاتر تولید (واحد تولید)، نیروی کار و بازده کمتر در مزرعه را جبران می کند. این تفاوت ها در کالا متفاوت است. برخی از تولیدکنندگان محصولات زراعی باتجربه، به ویژه غلات و علوفه، تغییر بسیار کمی در عملکرد را گزارش می دهند. در حالی که در برخی از محصولات باغی مانند میوه های درختی، تفاوت قابل توجهی در عملکرد قابل فروش مشاهده شده است. همچنین ممکن است هزینه های بازاریابی بالاتری برای توسعه بازارهایی که زیرساخت کمتری نسبت به کالاهای معمول دارند وجود داشته باشد. در حال حاضر، تقاضا بیشتر از عرضه اکثر محصولات ارگانیک است.
کشاورزی زیستی یا ارگانیک و ترکیبات تغذیه ای
در بسیاری از مطالعات سعی شده است تفاوت های غذایی بین محصولات کشاورزی ارگانیک و متداول ارزیابی شود. با این وجود، این مطالعات نتایج متضادی را نشان داد. برخی از این مواد غلظت مواد مغذی خاصی را در محصولات کشاورزی آلی افزایش داده اند. از جمله اسیدهای چرب ضروری امگا ۳ در گوشت یا محصولات لبنی یا به اصطلاح ترکیبات آنتی اکسیدانی.
به طور کلی، نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد ترکیب تغذیه ای غذاهای کشاورزی ارگانیک در مقایسه با کشاورزی معمولی می تواند کمی کامل تر باشد. اما هنوز هم این تفاوت چندان چشمگیر به نظر نمی رسد.
از سوی دیگر، مطالعات به طور مداوم نشان داده است که محصولات ارگانیک نسبت به محصولات کشاورزی معمولی حاوی بقایای آفت کش یا محصولات مضر کمتری هستند. به ویژه کادمیوم یکی از ترکیباتی است که به مقدار کم روی محصولات ارگانیک یافت می شود. بنابراین، مصرف مواد غذایی از محصولات ارگانیک می تواند خطر قرار گرفتن در معرض این اثرات را کاهش دهد.
کشاورزی زیستی یا ارگانیک و محیط زیست
کشاورزی ارگانیک همچنین مزایای زیادی برای محیط زیست دارد. اولین مورد بدیهی این است که باعث کاهش مقدار سموم دفع آفات می شود. زیرا اگرچه برخی ورودی ها مجاز هستند، اما کشاورزی ارگانیک به شدت استفاده از آن ها را کاهش می دهد. بنابراین، کشاورزی ارگانیک اثرات احتمالی مضر سموم دفع آفات را بر تنوع زیستی و اکوسیستم کاهش می دهد.
نتیجه گیری
در بالا مزایای زیادی برای کشاورزی زیستی یا ارگانیک مورد بررسی قرار گرفت. اما مساله ای که وجود دارد این است که بدلیل بازده کم تولیدات ارگانیک، حجم کار کشاورزان بدلیل عدم استفاده از مواد شیمیایی بیشتر می شود. بنابراین عملیات مبارزه با علف های هرز به کار بیشتری احتیاج دارد و در نتیجه نیروی انسانی بیشتری را می طلبد.
این کاهش عملکرد همچنین مشکلات زیست محیطی دیگری را به وجود می آورد. در واقع، اگر بازده ارگانیک کمتر باشد، این بدان معنی است که برای تولید همان مقدار مواد غذایی که توسط کشاورزی سنتی تولید می شود، به زمین های کشاورزی بیشتری نیاز است. این همچنین می تواند به معنای افزایش فشار انسانی بر اکوسیستم ها باشد. در حقیقت، یک مطالعه بزرگ که در زمینه کشاورزی ارگانیک انجام شده است، نشان داده است که به ۳۰ درصد زمین زیر کشت بیشتر لازم است تا کره زمین فقط از طریق کشاورزی ارگانیک تغذیه شود.
