در عصر حاضر، کشاورزی، به یک صنعت پردرآمد و بزرگترین منبع درآمد ملی در کشورهای مختلف از جمله ایران شده است. کشاورزی سنتی به ماشین آلات و ادوات ابتدایی یا قدیمی متکی بود که معایب و مشکلات بسیار زیادی داشت که به آهستگی و همزمان با انقلاب صنعتی این دستگاه ها متحول شدند. اما با پیشرفت علوم و فناوری، کشاورزی سنتی نیز به سمت کشاورزی مدرن حرکت نمود. اگر چه در این بین روبرویی با چالش کشاورزی مدرن نیز برای بعضی کشورها سخت بود اما با رعایت الزامات کشاورز مدرن توانستند خود را با دانش روز هماهنگ کنند.
کشاورزی مدرن در دنیای کنونی به یک وسیله برای تولید بیشتر و با کیفیت تبدیل شده است. اما متاسفانه کشور ما در برابر کشاورزی مدرن همواره با چالش های بزرگی روبرو است. که در ادامه این مقاله می خواهیم به بررسی کشاورزی مدرن در ایران و چالش های آن بپردازیم.
اولین تولیدات محصولات کشاورزی در ایران به سال های ابتدایی شکل گیری تمدن های بشری برمی گردد. طبق مطالعات تواریخ گذشته مشخص شده است که مردم ساکن غرب ایران از هزار و دویست سال گذشته برای تامین و تهیه غذای خود و دام هایشان به کشت محصولاتی از قبیل، نخود، عدس، جو و گندم دست میزدند. اگر چه شیوه های سنتی کشت همچنان در کشور ما کم و بیش ادامه دارد اما اهداف و سیاست گذاری های عصر حاضر، کشاورزی سنتی را به سمت کشاورزی مدرن هدایت می کند و کمک می کند تا استفاده ای بهتر از منابع آبی و خاکی کشور بشود.
عوامل زیادی مانند آب و هوا و اقلیم، اقتصاد، سیاست و… توان تاثیرگذاری بر کشاورزی و تولیدات محصولات غذایی را دارند که باید با استفاده از فناری های روز سعی کرد تا مشکلات را حل نمود. از طرف دیگر کشور ما همواره با تحریم از سمت کشورهای دیگر رو به رو است که منجر به محدود شدن راه های تجاری و اقتصادی کشور عزیز ما می شود و همواره ما را با چالش می کشد.
اما با تمام این مشکلات ذکر شده صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران در سال های گذشته رشد بسیار خوبی کرده و در مقایسه با سال های گذشته بیش از ۱۵ درصد افزایش داشته است و توانسته حدود ۱۵ درصد از صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص بدهد.
یکی از نکات قابل توجهی که در رابطه با کشاورزی ایران هنوز وجود دارد، این است که هنوز بخش قابل توجهی از عملیات کشاورزی ایران، هنوز سنتی است. روش کشاورزی سنتی علاوه بر اینکه میزان تولیدات را کاهش می دهد باعث می شود تا خسارات جبران ناپذیری از قبیل کم شدن آب های زیر زمینی به منابع طبیعی وارد نماید.
محصولات و تولیدات اساسی:
دو قوت و ماده غذایی اصلی که در ایران کاربرد زیادی دارد گندم و برنج است. در ایران، نان گندم از گذشته تا کنون به عنوان مهم ترین منبع تامین کالری مورد نیاز انسان ها بوده است. بعد از گندم برنج جایگاه دوم منبع غذایی اصلی ایرانیان را به خود اختصاص داده است و محصولاتی مانند لبنیات، میوه ها، سبزیجات و آجیل به عنوان منابع بعدی پر اهمیت در جایگاه های بعدی مواد پر مصرف ایرانیان قرار دارند.نکته قابل توجه در وضعیت اقتصادی کشور میزان بالای تقاضای گندم و برنج است. با بالاتر رفتن قیمت برنج نسبت به گندم و افزایش در آمد مردم باعث شده تا میزان تقاضای برنج بیشتر شده و میزان تقاضای گندم کمتر بشود. استفاده از گوشت و محصولات گوشتی نیز بر سفره ایرانیان نقش پررنگ و چشمگیری ایفا می کند و رشد تقاضا برای این محصولات نیز بطور چشمگیری فزاینده است.
کشاورزی سنتی:
اگر بخواهیم مهم ترین تفاوت بین کشاورزی و سنتی را بیان کنیم می توانیم از شیوه که کشاورزان استفاده می کنند نام ببریم. برای مثال کشاورزی سنتی از منابع در دسترس مانند زمین، بذر و خاک را برای تولید محصولی که زمین اجازه کشت را می دهد استفاده می کنند. در روش سنتی کشت، برای انتخاب زمین، نوع بذر، نحوه کشت و محافظت از گیاهان و حیوانات از روش های متعارفی استفاده می شود. و میزان تولیدات در سیستم های سنتی به حاصلخیزی، میزان آب در دسترس و شرایط اقلیمی وابستگی زیادی دارد، که غالبا میزان بهره وری ثابت و یا رشد بسیار کمی دارد.
کشاورزی مدرن در ایران:
کشاورزی مدرن راهکاری متحول کننده عرصه کشاورزی است که به ایجاد نوآوری در شیوه های کشاورزی منجر می شود و کمک می کند تا میزان بهره وری به میزان چشمگیری افزایش پیدا کند. کشاورزی مدرن در کاهش میزان مصرف منابع طبیعی مانند آب و خاک، انرژی و… تاثیر بسزایی دارد. پیشرفت مستمر در ابزارها و ادوات و داده های دیجیتالی و همچنین همکاری کشاورزان و متخصصان کشاورزی باعث شکل گیری کشاورزی مدرن در ایران و جهان شده است.
به عبارت دیگر کشاورزی مدرن یعنی علم استفاده از کشاورزی با استفاده از روش ها و فناوری های جدید که نتیجه ای به جز افزایش بهره وری و تولیدات محصولات غذایی ندارد. یکی از مثال های جالب کشاورزی مدرن رخ داد انقلاب سبز در گندم، ذرت، برنج و … بواسطه استفاده از کودهای نیتروژن دار و فسفاته و سموم دفع آفات در آغازین سال های قرن بیستم است. یا استفاده از گاو آهن در کشاورزی سنتی برای شخم زدن زمین که الان بواسطه فناوری ها روز، تجهیزات جدیدی برای شخم زدن محصولات بوجود آمده است.
در سیستم کشاورزی مدرن، کشاورزان معتقدند که نقش محوری تری در تولید و بهره وری دارند.
چالش ها و الزامات کشاورزی مدرن:
علی رغم نقش مهم کشاورزی بر اقتصاد که برای کسی قابل چشم پوشی نیست، متاسفانه تلاشی برای نوین کردن کاشت و بهره برداری در کشور ایران هنوز انجام نشده است. به عنوان مثال گندم که یکی از اساسی ترین مواد غذایی مورد استفاده هموطنان است، در سال های اخیر نوسانات زیادی داشته است.
میزان تولید:
همه ساله در اخبار خبرهایی در مورد خود کفایی و یا نیاز به واردات گندم می شنویم که نشان دهنده وجود نوسانات در میزان تولیدات داخلی کشور است. یکی از دلایل اصلی این نوسانات استفاده غالب کشاورزان از روش ها سنتی کشت است که تغییرات آب وهوایی اثرات زیادی بر روی میزان تولیدات می گذارد و پیش بینی تولیدات هر سال را عملا غیر ممکن می کند. مکانیزاسیون، مدرنیزاسیون و به کارگیری روش های نوین تا حدودی می تواند این مسائل را کنترل کرده و به ثابت نگاه داشتن مقدار تولید و افزایش آن کمک نماید.
مصرف آب:
یکی دیگر از مسئله و مشکلی که کشاورزی سنتی برای ما بوجود آورده است، استفاده از منابع آبی شیرین است. مطابق با آمارهای گرفته شده مشخص شده است که حدود ۷۰ درصد آب شیرین در حوزه کشاورزی مصرف می شود که مقدار زیادی از آن هدر رفت پیدا می کند. مطمئنا استفاده از روش های مدرن می تواند میزان آب مصرفی را تا حد قابل قبولی کاهش بدهد.
کشاورزی مدرن فقط به تولیدات مرتبط نمی باشد و می تواند در زمینه بازاریابی و نحوه ارئه محصول نیز کمک نماید. که یکی از مثال های روشن آن تولیدات زعفران است، که ایران به عنوان بزرگترین تولید کننده زعفران در رده اول و اسپانیا در رده دوم قرار دارد در حالی که زعفران بزرگترین وارد کننده زعفران از ایران است. همین امر نشان دهنده عدم ارتباط مناسب بین کشور ایران و دیگر کشورهاست که از اسپانیا غولی ساخته که می تواند با تولیدات محصولات کشور ما جایگاه دوم صادرات زعفران را به خود اختصاص بدهد.
آموزش و یادگیری:
بزرگترین چالش کشاورزی موجود در کشور ما آموزش به تولید کنندگان و کشاورزان است. با توجه به تلاش های وزات کشاورزی در جهت آموزش اما همچنان بخش زیادی از کشاورزان اطلاعات لازم را برای تغییر روش در کاشت، داشت و برداشت محصول ندارند. البته تحریم ها و نداشتن اقتصاد آزاد با دیگر کشورها منجر به ایجاد مشکل در راه تولید شده است. فقط داشتن اطلاعات کافی درباره بازارهای جهانی و تغییرات احتمالی در بازار می تواند در تولیدات بهینه محصولات غذایی کمک نماید.
یکی از سازمان های جهانی که هر ساله اطلاعات زیاد و کاربردی در این زمینه ارائه و منتشر می کند سازمان خواربار و کشاورزی بین الملل (فائو) است.
حرکت به سوی کشاورزی علمی یک ضرورت است نه نیاز.
گزارشات بازار جهانی مواد غذایی در سال ۲۰۱۸:
بر اساس گزارشاتی که فائو منتشر کرده است، شرایط تولید و قیمت مواد غذایی در دنیا به شرح زیر بوده است:
غلات:
تولید غلات در این سال به عنوان دوسال پی در پی با کاهش میزان مصرف همراه بوده که علت آن کاهش تقاضا برای گندم و غلات دانه درشت است. اما ذرت افزایش تولید داشته است. میزان تولید برنج نیز در مقایسه با سال های گذشته بیشتر بوده اما همواره سهام جهانی غلات رو به کاهش است.
دانه های روغنی:
قیمت سویا در اوایل سال افزایشی اما در ادامه روند کاهشی داشته که علت آن نوسانات بازار در میزان تقاضا بوده است.
جمع بندی:
افزایش جمعیت جهان و بالا رفتن میزان مصرف در سطح جهانی باعث شده تا اهمیت کشاورزی در دهه های اخیر بالاتر برود. کشورها برای تامین مواد غذایی خود باید در زمینه کشاورزی به سمت مدرنیزه شدن حرکت کنند تا بتوانند در فصول مختلف میزان تولید بالایی داشته باشند.
در کشور ما ایران نیز کشاورزی مدرن و فاصله گیری از کشاورزی سنتی بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. محدودیت منابع آب و خاک و کم بودن میزان اراضی قابل کشت، ضرورت حرکت به سمت مدرنیزاسیون را در کشور بیشتر کرده است. اما با این وجود چالش کشاورزی مدرن و موانع آن باعث شده تا سرعت مدرن شدن کشاورزی در کشور ما کند شود. اما این مشکلات می تواند با همکاری کشاورزان و متخصصان این زمینه برطرف شده و مسیر صحیحی بخود بگیرد.
کلمات کلیدی : ( کشاورزی مدرن ، چالش کشاورزی مدرن ، الزامات کشاورزی مدرن )