اصطلاح گیاه دارویی شامل انواع مختلف گیاهانی است که در ساخت داروها مورد استفاده قرار می گیرد. گیاهان دارویی و معطر در درجه اول برای اهداف درمانی، دارویی و یا بهداشتی بکار برده می شود. به عنوان مواد اولیه محصولات آرایشی، محصولات دارویی، غذاهای بهداشتی و سایر محصولات بهداشتی طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این، مراقبت های بهداشتی، شفابخش های سنتی و مصرف در سطح خانوار همگی در تقاضای محصولات گیاهی نقش بسزایی داشته اند. محصولات نهایی ساخته شده از گیاهان دارویی و کشت گیاهان دارویی و معطر به طور فزاینده ای تجویز و خریداری می شوند.
استفاده از گیاهان دارویی به طور سنتی در بین مردم رواج دارد. به دلیل استفاده گسترده آنها همیشه تلاش بر این بوده که اهمیت و نقش حیاتی آنها مورد تحقیق قرار بگیرد. گیاهان دارویی به عنوان ذخایر و گنجینه های با ارزش طبیعی هر کشور محسوب می شوند. همچنین از ارزش خاصی در علوم زیستی، پزشکی و دامپزشکی برخوردارند.
کشت گیاهان دارویی
در سال های اخیر استفاده از گیاهان دارویی به دلیل داشتن اثرات مفید و شفابخش بدون عوارض جانبی، ارزان بودن و سازگاری با محیط زیست، به طور فزاینده ای در حال افزایش است. به همین دلیل در بخش کشاورزی تحقیقات گسترده ای برای فراهم آوردن شرایط کشت گیاهان دارویی انجام می شود. چرا که شرایط جغرافیایی و تنوع آب و هوایی ایران این امکان را فراهم می کند تا بتوان انواع گیاهان دارویی را کشت کرد.
علاوه براین با توجه به کمبود آب و بروز خشکسالی در کشورمان، الگوی کشت از کشت محصولات زراعی به کشت گیاهان دارویی، تغییر کرده است. به دلیل نیاز آبی کم و قابلیت تولید در زمین های کم بازده. بنابراین کشت گیاهان دارویی و تولید فراورده های آن به عنوان یک ضرورت ملی در نظر گرفته می شود.
کاشت این گیاهان در زمین های کم بازده و حاشیه‌ای، ضمن تأمین نیازهای اقتصادی روستاییان و صنایع مختلف غذایی و دارویی، حفاظت از منابع و بهبود کارایی مصرف آب، مانع از نابودی و انقراض این گونه های با ارزش گیاهی می شود.
تاثیرات کشت گیاهان دارویی
افزایش جمعیت، عدم کفایت داروها، هزینه بالای درمان، عوارض جانبی داروهای شیمیایی و ایجاد مقاومت در برابر داروها، باعث شده تا به عنوان منبع داروهای متنوع بیماری های انسان، تأکید بیشتری بر کشت گیاهان دارویی داشته باشند.
در حال حاضر ارزش جهانی تجارت گیاهان دارویی صد‌ها میلیارد دلار در سال است. کشور ایران با توجه به شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی خود، توانسته به مراتب بهتر از اروپا، در این حوزه ورود پیدا کند. ایران از لحاظ داشتن بیش از ۸ هزار گونه گیاهی، یکی از غنی ترین کشورهای جهان محسوب می شود. از این تعداد، حدود ۲۳۰۰ گونه آنها خواص دارویی دارند.
تقاضا برای گیاه دارویی با گسترش نیازهای انسان افزایش می یابد. گیاهان اکثراً از منابع طبیعی جمع آوری می شوند که ممکن است آنها را با خطر انقراض مواجه کند. با وجود این واقعیت که بسیاری از گونه ها از منابع طبیعی جمع آوری می شوند و مورد بهره برداری بیش از حد قرار می گیرند، آژانس ها (خصوصی / عمومی) توصیه می کنند گیاهان دارویی مهم را وارد سیستم های کشت کنند. کشت گیاهان دارویی می تواند میزان برداشت گیاهان دارویی را از طبیعت کاهش دهد. همچنین به حفظ گونه های گیاهی در حال انقراض کمک می کند.
گیاهان دارویی منابع طبیعی با ارزش هستند. استفاده بی رویه و بهره برداری بیش از حد گیاهان دارویی از منابع طبیعی، نه تنها منجر به کمبود گیاهان مختلف می شود، بلکه باعث منقرض شدن چندین گونه در طبیعت شده است.
تامین کشت گیاهان دارویی
برای تأمین نیاز و تقاضای این گیاهان، حفاظت از این گونه های گیاهی از طریق اهلی کردن و اعمال اقدامات حفاظتی، از اهمیت بسیاری برخوردار می شود. تأکید بر پرورش گونه های وحشی، به جای جمع آوری آنها، بهبود ژنتیکی، کیفیت و تداوم عرضه را نیز تضمین می کند.
کشت گیاهان دارویی را می توان به عنوان یک سیستم جایگزین گیاهان زراعی یا سیستم کشت مخلوط در مزرعه و باغات و جنگل، مورد استفاده قرار داد. با این حال، عمده ترین محدودیت هایی که افراد با آن مواجه می شوند، عدم دسترسی به بذر مرغوب و با کیفیت گونه های اصلی، عدم پشتیبانی در کشت و فرآوری و ایجاد یک بازارچه سازمان یافته است.
تلاش های حفاظت از گیاهان دارویی
در چند سال گذشته تلاش های زیادی در زمینه حفظ گیاهان دارویی در اکوسیستم های بومی آن ها انجام شده است. این نوع حفاظت عموماً با هدف حفاظت از زیستگاه های خاص با جمعیت گیاهی متفاوت انجام می شود. از آنجا که مردم محلی متولی دانش گیاهان دارویی و منابع طبیعی هستند، مشارکت آنها در حفاظت از گیاهان دارویی ضروری است. این روش در مکان های خاصی به خوبی جواب داده است. عدم موفقیت در برخی از مناطق به دلیل عدم تداوم پرسنل متعهد و آموزش دیده دولت و عدم هماهنگی بین کارمندان دولت و اعضای کمیته مشترک مدیریت جنگل است.
کلمات کلیدی:( کشت گیاهان دارویی ، گیاهان دارویی )