معیار های تشخیص کمبود عناصر غذایی

معیار های متفاوتی برای تشخیص کمبود عناصر غذای وجود دارد که یکی از ساده ترین این معیار ها تشخیص بصری یا دیداری است. تشخیص های بصری: مشاهده دقیق رشد و رویش گیاه و تغییرات ظاهری که درآن رخ می دهد شواهد مستقیمی را از وضیعت تغذیه گیاه ارایه می کند .معمولا عدم حضور عناصر غذایی با تغییرات متابولیکی همراه است که این اختلالات متابولیکی خود را به صورت یک ناهنجاری در ظاهر یا باطن گیاه نشان می دهد. با توجه به این که عناصر غذایی نقش مشخص و مجزایی را دارند در غالب موارد علایم ظاهری می تواند اختضاصی باشد ولی این مورد ۱۰۰% نیست. گاهی اوقات به دلیل نزدیک بودن نقش عناصر به هم دیگر یا تداخل وظایف عناصر مختلف علایم آن ها با هم دیگر مشترک می شود. در این حالت است که تشخیص نوع عنصر از طریق علایم بصری با مشکل رو به رو می شود بنابر این استفاده از علایم بصری محدود به مواردی است که علایم کاملا اختصاصی بوده و قابل تشخیص است.

علایم بصری

در مواردی که علایم بصری نمی تواند با اطمینان ۱۰۰نوع کمبود را مشخص کند معمولا ازتجزیه های آزمایشگاهی برای تایید و تصدیق آن ها استفاده می کنیم. به عنوان مثال: نیتروژن از جمله عناصری است که هم در سنتز پروتئین دخالت دارد و هم در سنتز کلروفیل. علایمی که ناشی از کمبود این عنصر است در هر دو بخش قابل مشاهده می باشد. در مواقعی که کمبود کلروفیل حاصل می شود علایم کمبود نیتروژن به صورت زردی برگ ها و سبز رنگ پریده ظاهر می شود. این اتفاق معمولا از برگ های پایینی (مسن) شروع شده و به طرف بالا و تاج گیاه ادامه پیدا می کند و در موارد شدید تر کل گیاه را در بر می گیرد.

در مقابل کمبود منیزیم هم روی:

کلروفیل سازی
هم روی سنتز پروتیین موثر است ولی علایم آن به هیچ وجه با علایم نیتروژن هم خوانی ندارد. در این جا ناچار هستیم برای تشخیص کمبود عنصر دست به آزمایش بزنیم و غلظت نیتروژن منیزیم را در بافت گیاهی اندازه گیری کنیم.

علایم ظاهری به پنج گروه تقسیم میشود و این علایم معمولا بر روی برگ ها ظاهر می شود:

کلروز
نکروز
فقدان رشد جنین
تجمع رنگدانه آنتوسیانین
ممانعت از رشد طبیعی

کلروز:

ازجمله علایم برگی است که می تواند هم فراگیر باشد و هم می تواند بین رگبرگ ها باشد.

نکروز :

معمولا نکروز شدن از نوک برگ شروع می شود و حاشیه برگ ها را درگیر می کند البته نقاط نکروزی به صورت خفیف تر از کلروز در بین رگ برگ ها نیز ممکن است مشهود باشد.

فقدان رشد جنین:

که معمولا ناشی از مرگ ساقه های انتهایی یا جوانه های جانبی است. فقدان رشد گیاه منجر به مرگ تدریجی گیاه شود که این حالت را به اصطلاح رزتینگ هم می گویند.

تجمع رنگدانه آنتوسیانین:

تجمع رنگدانه آنتوسیانین در نتیجه کمبود فسفر در گیاه گوجه فرنگی منجر به توسعه ی رنگ قرمز و کم شدن سبزی برگ ها می شود.

ممانعت از رشد طبیعی:

این حالت بیشتر در مزارع سبزی باعث افت عملکردتر گیاه می شود. علایم کمبود می تواند برای یک عنصر خاص کاملا اختصاصی باشد همینطور می تواند در ابتدا برای دو عنصر یکسان باشد ولی با پیشرفت کمبود از هم متمایز شود. علاوه بر این علایم ظاهری یک سری علایم درونی هم داریم که با چشم قابل رویت نیست

مثل تغییرات در:

دیواره سلولی
تورم در دیواره ی واکوئل
تغییر شکل در کلرو پلاست که به این ها علایم کمبود میکروسکوپی گفته می شود. به طور کلی استفاده از علایم بصری نیاز به تجربه بالا دارد و باید با دقت انجام شود.

در رابطه با کمبود نیتروژن در بین گونه های مختلف گیاهی معمولا علایم یکسان است. به صورت کلروز برگ های پایینی شروع می شود و به آرامی تمام سطح برگ را اشغال و سپس به طرف تاج گیاه حرکت می کند و برگ های جوان را در بر می گیرد. در مراحل پیشرفته کمبود برگ های مسن شروع به ریزش می کند و به تدریج این حالت ریزش برگ به طرف برگ های بالایی سرایت کرده بنابراین رنگ پریدگی یا زرد شدن از علایم بارز کمبود نیتروژن است ولی شروع این زردی که از برگ های مسن می باشد خاص نیتروژن است. گیاهانی که دچار کمبود پتاسیم هستند معمولا علایم نکروز را در برگ نشان می دهند. نکروز ناشی از کمبود پتاسیم از حاشیه و نوک برگ به خصوص برگ های پایینی شروع می شود . برای عناصری که غیر متحرک هستند معمولا علایم نکروز از برگ های جوان تر آغاز می شود .

جارویی شدن یا روزتینگ

علایم جارویی شدن یا روزتینگ معمولا در اثر کمبود عناصر کم مصرف نظیر:

مس
روی

رخ می دهد که علت آن مرگ جوانه ی انتهای است . زمانی که جوانه ی انتهایی می میرد فرصت رشد جوانه های جانبی بیشتر می شود و به این ترتیب گیاه حالت جارویی شکل پیدا می کند. بعضی اوقات کمبود روی:

رشد میانگره ها را کاهش می دهد و باعث ایجاد حالت ساقه های کوتاه (کوتولگی ) در گیاهان می شود. تجمع آنتوسیانین و پیدایش رنگ قرمز از ویژگی های خاص کمبود فسفر است. البته کمبود نیتروژن هم در شرایط خاص می تواند این علامت را بروز دهد. اگر علایم قرمز شدن در بین رگبرگ ها توسعه یافته باشد نشان دهنده ی کمبود فسفر است ولی اگر این علایم صرفا در امتداد رگبرگ ها ایجاد شده باشد نشان دهنده ی کمبود نیتروژن است. بعضی اوقات علایم در طول چرخه رشد و نمو گیاه بروز نمی کند ولی تاثیر خودش را بر روی عملکرد می گذارد یعنی گیاهان دچار کمبود با گیاهان سالم از نظر ظاهری تفاوتی ندارند و فقط عملکرد آنها کمتر است این حالت را اصطلاحا گرسنگی پنهان (Hidden-hunger) می نامند .

گرسنگی پنهان

گرسنگی پنهان حالتی است که گیاه از نظر بروز علایم ظاهری ناشی از کمبود عناصر غذایی هیچ گونه علایمی را بروز نمی دهد ولی عملکرد آن دچار محدودیت می باشد قبل از کشت باید آنالیز خاک انجام دهیم تا بتوانیم از این علامت جلوگیری کنیم . معمولا تشخیص زود هنگام باعث جلوگیری از خسارات به ویژه در محصولات برگی ( سبزیجات ) می شود .

(عناصر غذایی – کمبود نیتروژن – نکروز – کلروز – گرسنگی پنهان)

(فروشگاه اینترنتی بهرویش همیار کشاورزان)