چطور خاک زراعی را حاصلخیز کنیم؟

حاصلخیزی خاک و اجزای آن به معنی توانایی خاک در رشد پایدار محصولات کشاورزی می باشد.

از جمله ویژگی های مدیریت حاصلخیزی خاک به شرح زیر است:
• قادر به تهیه مواد مغذی مورد نیاز گیاه و همچنین میزان کافی آب مناسب برای رشد گیاه و بازتولید آن
• فاقد مواد سمی که باعث اختلال در رشد گیاه شود
و همچنین
• عمق کافی خاک جهت رشد متناسب ریشه گیاهان و نگه‌ داری آب
• زهکشی درونی بهینه که اجازه نگه‌داری کافی آب جهت رشد مناسب گیاه را می‌دهد (بعضی از گیاهان مثل برنج در خاک غرقابی دوام می‌آورند)
• دارای ماده آلی کافی در سطح بالای خاک جهت حفظ ساختمان خاک و نگه‌ داری رطوبت
• پی‌اچ خاک در بازه ۵/۵ تا ۷
• که برای اغلب گیاهان مناسب بوده ولی بعضی از گیاهان خاک‌های اسیدی ‌تر یا قلیایی ‌تر را ترجیح داده یا می توانند تحمل کنند.
• غلظت کافی و متناسب مواد مغذی ضروری و مهم گیاهان
• دارای میزان کافی از میکروارگانیسم‌ ها جهت رشد گیاه

توجه داشته باشید که در زمین‌های مورد استفاده برای کشاورزی و سایر فعالیت‌های انسانی، نگه‌ داری حاصلخیزی خاک، نیاز به اقدامات حفاظت خاک دارد چون اغلب فرسایش خاک و دیگر شکل‌های تخریب خاک ناشی از کاهش کیفیت یکی از خصوصیاتی است که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم.
در واقع واژه ی حاصلخیزی، توصیف یک خاک خوب زراعی است که به طور عام، برای همه تولید بیشینه ی محصول را تداعی کند ولی در عین حال هنوز بسیاری از جنبه های مربوط با مدیریت آن، حتی برای خبرگان این رشته، ناشناخته مانده است.
برای هر نقطه ی مشخص درجه ی حاصلخیزی خاک و اجزای حاصلخیزی آن‌ به خصوصیات ذاتی آن خاک بستگی دارد که با توجه به منشاء خاک و عملیات مدیریتی اراضی مغایر است.
از نظر کشاورزی، «حاصلخیزی خاک» در حقیقت توان تأمین همه کیفیت های مورد نیاز برای تولید محصولات گیاهی و دامی است.

مدیریت حاصلخیزی خاک

چگونه حاصلخیزی خاک را مدیریت کنیم؟

از نظر علم کشاورزی، خاکی حاصلخیز است که بتواند مواد مقوی مورد نیاز جهت رشد گیاه را تأمین کند که برایند آن محصولی با بازده و کیفیت بیشتر می باشد.
حال میخواهیم بدانیم که عوامل تأثیرگذار برحاصلخیزی خاک، چیست؟
عوامل زیادی وجود دارند که به حاصلخیزی خاک کمک می کنند.

ترکیب مواد معدنی

با آگاهی از ترکیبات مواد معدنی درخاک می توانیم توانایی حفظ مواد مقوی گیاهی را پیش گویی کنیم .
با رجوع به موادمعدنی خاک، اختلاف بسیاری بین میزان کل مواد معدنی موجود در خاک و مقدار در دسترس بودن آن ها برای گیاه مشاهده می شود. درحقیقت، فقط بخشی کوچک ازمواد معدنی خاک برای گیاه قابل دسترس است.
به کار بردن کود های شیمیایی و اصلاح كننده های خاک، عامل مهم در افزایش و نگه داشتن محتوای مواد معدنی خاک است. بنابراین وجود یک برنامه کود دهی مطلوب از موثرترین عوامل درحاصلخیزی خاک است.

PH خاک

(PH) از عوامل مهم در نگه داشتن حاصلخیزی خاک است چون بر ميزان دسترسی مواد مقوی از راه خاک توسط گياه تاثیر می گذارد.
معمولا محدوده PH بین ۵/۵ تا ۷برای بسیاری از گیاهان مطلوب است.

مواد ارگانیک

مواد ارگانیک به عنوان یک منبع نیتروژن و فسفر به حساب می آید.
نیتروژن و فسفر می توانند به شکل معدنی درآمده و در معرض گیاه را قرار گيرند.
و نیز موادآلی، حاصلخیزی خاک را افزایش می دهد، به اين صورت كه ساختمان خاک توسط افزایش CEC بهبود می یابد.

 بافت خاک

مواد معدنی با اندازه های متفاوت ساختمان خاک را تشکیل می دهند.
خاک شن و ماسه، گل و لای، در قیاس با خاک رس مواد مغذی را بیشتر حفظ کرده و در نتیجه به عنوان یک معدن بزرگتری برای مواد مغذی عمل می کند.

 CEC خاک (ظرفیت تبادل کاتیونی)

CEC می تواند به عنوان نشانه حاصلخیزی خاک استفاده شود. CEC بالاتر به معنای توانایی بیشتر خاک جهت نگهداری مواد مقوی است.
CEC خاک رسی بالاتر از خاک های شنی بوده، در نتیجه معمولا حاصلخيزتر است.

حفظ حاصلخیزی خاک:

•  مدیریت های تغذيه صحیح

استفاده و مصرف نامناسب از کودهای شیمیایی تأثیر منفی بر حاصلخیزی خاک خواهد داشت.
همچنین استفاده بیش از اندازه از کودهای کشاورزی نه تنها هزینه بر است، بلکه سلامت خاک را به خطر می اندازد.
نمک های معدنی که از طریق گياه استفاده نمی شوند، متراکم شده و بر رشد محصولات آینده درخاک تاثیر خواهد گذاشت.
از طرفی، در واقع می توان گفت بدون استفاده از میزان کافی از کودهای کشاورزی، خاک حاصلخیز به تدریج از مواد مغذی تخلیه می شود و محصول رشد نمی کند و عملکرد بالقوه آن کاهش میابد .
نظارت بر محتوای مواد مغذی و استفاده از کودهای شیمیایی باید دقت لازم را به عمل آورد تا با توجه به مرحله رشد محصول

تقسیم شود.

•  ارزیابی و سنجش حاصلخیزی خاک

تحلیل بافت خاک و گیاه، ابزاری مهم جهت پیگیری وضعیت حاصلخیزی خاک است.
جهت دستیابی به بازده بالا وحفظ حاصلخیزی خاک برای سال های آینده، طراحی برنامه کودی مناسب امری مهم است.

• حاصلخیزی خاک های زراعی

می توان گفت حاصلخیزی انعکاسی از پیچیدگی ذاتی ساختار اکوسیستم (خاک – گیاه) بوده، چون از تمامی خصوصیات اجزای گوناگون این سیستم حیاتی و همچنین از برهمکنش های بسیار بین این اجزاء تأثیر می گیرید و برآیند مجموع اثرات آن ها را به صورت توان تأمین رشد گیاه و تولید محصول، عرضه می کند.
در نتیجه حفظ این توان در سطح تولید بهینه ی محصول به حالت پایدار، نیازمند مدیریتی جامع نگر و آشنا به همه جنبه های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک تأثیر گذار بر کمیت تولید و کیفیت و سلامت منابع خاک و محیط زیستی است.
اما طی سالهای اخیر بعد از ظهور کودها و سموم شیمیایی، متاسفانه این تفکر که کاربرد انواع این کود و سموم، بهترین راه جهت دستیابی به بالاترین سطح تولید محصول و حفظ سلامت گیاه است، بر برنامه های کشاورزی به اصطلاح مدرن، حاکم شده است.
معمولا اغلب کشاورزان فکر می کنند که عملکرد بالا نشان دهنده ی یک خاک بارور است.
اما از نظر اکولوژی کشاورزی که هدف حفظ و افزایش تشکیل خاک و فرآیندهای حفاظتی حاوی مواد آلی است، یک خاک بارور ضرورتا یک خاک حاصلخیز نیست.
در کشاورزی پایدار، پروسه های خاک که امکان تولید را فراهم می کنند از ارزش بیشتری برخوردار هستند.
اضافه نمودن کودها، فقط از روش شناخت چرخه ی مواد و فرآیندهای اکولوژیکی خاک به خصوص پویندگی مواد آلی و حفظ حاصلخیزی خاک، می توانند سبب ازدیاد تولید شوند.
در پژوهش های اولیه، اغلب خصوصیات مربوط به شناسایی و گروه بندی خاک ها، ویژگی فیزیکی، شیمیایی و هیدرولوژیک خاک مورد برسی قرار گرفته است.
شایان ذکر است که موجودات زنده ی خاک نقش رابط در بعضی از فرآیندهای مهم پدولوژی، فیزیکی و شیمیایی خاک دارند. تا  اینجا کمی با حاصلخیزی خاک و اجزای آن آشنا شدیم.

به طور کلی مفهوم حاصلخیزی خاک با حاصلخیزی شیمیایی خاک و توانایی آن در فراهم نمودن نیازهای غذایی گیاهان ارزیابی شده، مرتبط است.
به منظور سیستم های زراعی متکی بر نهاده های شیمیایی، می توان نیازهای کودی را بر پایه ی شرایط گیاه، خاک و آب و هوا مشخص کرد و نیز پژوهش های بسیاری جهت تعیین این نیازها در بسیاری از مناطق زراعی انجام گرفته است.حاصلخیزی خاک و اجزای آن
کمبود های فیزیکی حاصلخیزی خاک نیز به خوبی شناخته شده و تلاش های بسیاری جهت شناخت عملیات زراعی می شود تا از توسعه ی محدودیت های ساختاری زیان بار جهت رشد گیاه پیشگیری کرد و یا آن ها را به حداقل رساند.
در این جهت سعی شده تا خسارات متأثر از فرسایش آبی و بادی نیز کاهش پیدا کند.
متاسفانه مشاهده میکنیم که طی سال های اخیر کشاورزی مدرن با اتکا بر استفاده ی گستره از کودهای شیمیایی، توان نهفته ی برخی از موجودات زنده خاک را نادیده گرفته است. از ابن رو باعث آلوده شدن جدی بعضی از مناطق با آفت کش ها و یا عناصر غذایی مانند نیتروژن، فسفور و یا حتی عناصر کم مصرفی مثل مس شده است.
علاوه بر این، انواع جدید گیاهی معمولا تحت شرایطی انتخاب می شوند که این شرایط برای برخی از پروسه های مفید بیولوژیک (مانند فعالیت قارچ های میکوریزا) مناسب نیست. این موضوع ممکن است موجب پدیدار شدن مناطقی شود که بعضی از پروسه های مثبت حاصلخیزی بیولوژیک خاک به طور مضر نمایان گردد.
از طرفی، بیشتر واکنش فرآیندهای بیولوژیک بر رشد گیاه، به صورت غیر مستقیم است (مثلا از راه تامین عناصر غذایی و یا تأثیر بر ساختمان خاک)
گسترش و رونق های اخیر امکان سنجش تأثیر فرآیندهای بیولوژیک بر عملکرد مفید خاک را فراهم کرده که این خود نسبت به روش های سنتی مبنی بر انتخاب انواع ریز جانداران خاک، پیشرفت قابل چشمگیری داشته.
شرکت بهرویش یکی از بزرگترین شرکت های تخصصی در حوزه ی کشاورزی بوده که جهت هرگونه مشاوره و خرید محصولات موردنیاز خود می توانید به پایگاه اینترنتی behrooyesh.ir مراجعه کرده و خریدی مطمئن و آسان را تجربه کنید.

کلمات کلیدی: حاصلخیزی خاک و اجزای آن – مدیریت حاصلخیزی خاک – حاصلخیزی خاک های زراعی