کشت هیدروپونیک یا آب کشت، یکی از اصلاحات علم کشاورزی بوده که از روش های تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کم ترین نیاز به آب است. بدین گونه که در سیالی از محلول های غذایی قرار می گیرد تا بستر هماهنگی جهت رشد گیاه به صورت هیدروپونیک (HYDROPONIC) فراهم شود.
این فرایند به آب کمتری نیاز داشته، کاملاً استریل است و بازدهی بیشتری نیز دارد.
در ایران، بسیاری از گلخانه ها به این روش راه اندازی شده است. بدین ترتیب، در هر نقطه ای از ایران می توان محصولات کشاورزی را بدون توجه به اقلیم و نوع خاک، برداشت کرد. همچنین این روش در گلخانه ها محبوبیت زیادی پیدا و به اشتغال زایی نیز کمک زیادی کرده است به طوری که در ۳۱ استان کشور نیز، هزاران نفر در این حوزه مشغول به کار شده اند.
البته دقت داشته باشید که روش هیدرپونیک مانند هر روش گلخانه ای، دارای معایب و محاسنی است که باید در نظر داشت.
کشت هیدروپونیک
حال این سوال پیش میآید که آیا هر گیاهی را در هر اقلیمی می توان به روش هیدروپونیک تولید کرد؟
این موضوعی است که نیاز به کار تحقیقاتی و امکان سنجی (FEASIBILITY STUDY) دارد. مثلا تولید هیدروپونیک گیاهانی همچون توت فرنگی، گوجه فرنگی، فلفل، خیار و گیاهان برگی مانند کاهو، بازدهی خوبی دارد.
در روش هیدروپونیک، آلودگی خاک مسئله ای نیست که ذهن گلخانه دار را مشغول کند زیرا نیازی به ضد عفونی نخواهد بود. چرا؟
چون آب به صورت چرخشی در حرکت بوده و در مصرف آب صرفه جویی شده و در نهایت باعث کاهش هزینه تمام شده تولید، شده است. این روش برای استان هایی که درگیر بحران کم آبی هستند مانند یزد و سمنان، بسیار مناسب است.
در کشت هیدروپونیک، لوله کشی به منظور آبرسانی از اهمیت زیادی برخوردار است که به صرفه جویی در منابع آب، هزینه تمام شده سرمایه گذاری و بازدهی تولید را ارتقا دهیم.
تکنیک های شش گانه در روش هیدروپونیک عبارتند از:
- روش نوار غذایی یا NFT
- روش شناوری
- روش هواکشت
- روش سیستم مویینگی
- روش سیستم قطره ای
- روش غوطه روی یا DWC
در همه ی روش های نام برده، بستر کشت گیاه، حالتی خنثی دارد و هیچ ماده مغذی در آن نیست. بنابراین تغذیه گیاه توسط محلولی که از پیش تهیه شده است، انجام می شود و البته بعضی از این روش ها نیز بر اساس موراد زیر با هم ترکیب می شود و سیستم های ترکیبی را در روش هیدروپونیک ، خلق می کند.
- هدف تولید
- بزرگی گلخانه
- انتظار کشت و برداشت
روش پرطرفدار آکوا پوینک، تکنیکی است که برای پرورش ماهی و گیاه به صورت ترکیبی (SIMULTANEOUSLY) انجام می شود.
بنابراین سیستم هیدروپونیک می تواند بعنوان کشت شنی، کشت ماسه ای ، کشت آبی و ورمی پونیک دسته بندی شود.
بطور کلی شش روش اصلی برای سیستم هیدروپونیک وجود دارد که تمام آنها بر یک پایه عمل می کنند: رشد محصول در محیط فاقد خاک.
در بعضی از سیستم های هیدروپونیک، گیاهان داخل مواد خنثی در ردیف های طولانی یا در داخل ظروف و گلدان ها بصورت انفرادی کاشته سپس به وسیله ی پمپ (گردش محلول غذایی) و یا خاصیت مویینگی، ریشه مواد غذایی را دریافت می کنند.
در بعضی دیگر واسطه ای وجود نداشته و ریشه گیاهان در آب و یا در هوای خالص آویزان می شوند.
در تقسیم بندی دیگر می توان سیستم های هیدروپونیک را به دو بخش زیر تقسیم کرد.
- فعال
- غیر فعال
سیستم غير فعال سیستم مویینگی می باشد که در آن محلول غذایی توسط نیروی جاذبه و نیروی مویینگی در اختیار گیاه قرار می گیرد. در سیستم های فعال محلول غذایی توسط پمپ بصورت چرخشی حرکت کرده و در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد و در انتها محلول غذایی مصرف نشده دوباره با نیروی جاذبه به تانکر اصلی برمیگردد.
رایج ترین روش در بین شش روش سیستم هیدروپونیک، سیستم فعال شناوری است که در آن محلول غذایی توسط پمپ در اختیار ریشه گیاه قرار می گیرد و گیاهان در ردیف های طولانی و باریک که دارای شیب کمی نیز می باشند رشد می کنند.
در این سیستم ردیف ها بصورت مایل قرار گرفته اند و محلول غذایی در اثر نیروی جاذبه پس از حرکت در طول ردیف ها مجددا به تانکر اصلی برمیگردد و در صورت نیاز دوباره توسط پمپ، محلول غذایی در اختیار گیاه قرار می گیرد. این چرخه تا پایان رشد و برداشت گیاه ادامه خواهد داشت.
انتخاب روش سیستم هیدروپونیک بستگی به عوامل مختلفی همچون موارد زیر دارد.
- میزان مهارت
- میزان فضای قابل دسترس
- توانایی مالی پرورش دهنده گیاه
راک وول
بستر کشت هیدروپونیک با پشم سنگ (Rockwool)
از ذوب کردن صخرههای بازالت یا برخی مینرالهای دیگر در دمای ١۵٠٠ درجه سانتیگراد، موادی شبه فیبرهای ریز ساخته میشود.
که از جمله ویژگی های آن به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
• تهویه عالی
• نگهداری رطوبت خوب
• ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC) پائین
• و pH خنثی تا قلیایی با اثر کم در محیط کشت
• پایداری بسیار زیاد
• دانسیته ۲۶۴ گرم در لیتر
رک وول یا همان پشم سنگ یکی از مواد قدیمی و پر کاربرد در باغبانی است.
در این کشت، گیاه در کیسه هایی مخصوص حاوی پشم سنگ کاشته میشود که کیسهها با توجه به نوع گیاه با ارتفاعهای استاندارد خاص، یا بر روی زمین و یا بر روی پایه ها قرار گرفته و محلولهای غذایی توسط قطره چکانهای مجزا در پای هر گیاه قرار میگیرد.
انتخاب بستر پشم سنگ و نحوه اجرا با توجه به نوع گیاه و طول دوره کشت است.
یکی دیگر از کاربردهای راک وول استفاده از آن در کشت هیدروپونیک است.
امروزه در سراسر دنیا در گلخانه های هیدروپونیک، از راک وول برای پرورش بعضی صیفی جات مانند گوجه فرنگی، فلفل، خیار و تولید گلهای شاخه بریدۀ رز، میخک و داوودی استفاده میشود.
راک وول به علت داشتن ترکیباتی مفید از جمله اکسید مولیبدن، میتواند باعث بهبود خاکهای زراعی و در نتیجه باعث افزایش تولید محصولات کشاورزی شود.
دقت داشته باشید که مشاوره با متخصصان علوم کشاورزی برای طراحی و استقرار گلخانه هیدروپوینک، اهمیت فراوان دارد.
شایان ذکر است راک وول برای اولین بار در آمریکا در کشت هیدروپونیک استفاده شد.
مزایای استفاده از راک وول در کشت هیدروپونیک:
۱- راک وول با توجه به خواص و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی که دارد یکی از بهترین بسترهای کشت هیدروپونیک به حساب می آید.
۲- راک وول بدون هیچ ماده مغذی بوده و استریل میباشد که این ویژگی آن باعث شده که هیچ میکروارگانیسمی نتواند راک وول را تجزیه کند و یا تحت تاثیر ترکیبات شیمیایی قرار دهد.
۳- راک وول هیچ ماده سمی تولید نکرده و کاملا خنثی میباشد.
۴- راک وول به علت متخلخل بودن، هوادهی به ریشه گیاهان در آن به خوبی انجام میگیرد.
۵- متخلخل بودن راک وول، به حفظ رطوبت کافی در آن کمک کرده و گیاه کمتر تحت تاثیر کم آبی قرار میگیرد.
۶- راک وول کاملا کدر است و در نتیجه نور نمیتواند به آن نفوذ کند.
۷- ریشۀ گیاهان به راحتی در روزنههای راک وول نفوذ میکنند و هیچ مانعی بر سر رشد ریشه گیاه وجود ندارد.
ویژگی های ویژه ای که راک وول دارد، باعث شده تا این محصول یکی از انتخاب های مطلوب برای کشت هیدروپونیک به عنوان بستر باشد.
گیاهان مانند دیگر جانداران دارای احساس هستند و برقراری ارتباط با گیاهان در رشد آن ها اهمیت دارد. باید با گیاهان حرف زد تا با روش های خلاقانه، تولید آن ها با کم ترین هزینه و در محیطی کوچک افزایش یابد. این کار، نیاز به مهارت دارد.
کلمات کلیدی: ( خاک بستر کشت ، کشت هیدروپونیک ، راک وول )