(فرسایش خاک – مواد زائد خاک – تخریب ساختمان خاک)
فرسایش خاک
اطلاعات کافی از میزان مواد غذایی و حاصلخیزی خاک و همچنین شناسایی کمبود عناصر غذایی از عوامل مهم در کشاورزی نوین و پایدار می باشد. تنش هایی از قبیل شوری خاک، عوامل بیماری زا و آلودگی هوا موجب مسمومیت خاک می شود.
از عوامل موفقیت در تولید بهینه محصولات کشاورزی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارزیابی و حاصلخیزی خاک
- انتخاب کشت مناسب
- مصرف متعادل کودهای شیمیایی و حیوانی
از مهم ترین منابع طبیعی هر كشوری می توان خاک را نام برد. فرسایش خاک نه تنها سبب فقیر شدن خاك و متروك شدن مزارع می شود و از این راه خسارات زیاد و جبران ناپذیری وارد می کند، بلكه با رسوب مواد در آبراهه ها، مخازن سدها، بنادر و كاهش ظرفیت آبگیری آن ها نیز خسارات فراوانی را ایجاد می کند. بنابر این حفاظت و حراست خاك را نباید مساله ای كوچك و كم اهمیت به حساب آورد.
مواد تشکیل دهنده خاک شامل:
- مواد سخت
- موجودات زنده خاکزی
- آب موجود در خاک ها
از انواع فرسایش خاک می توان موارد زیر را نام برد:
- فرسایش آبی
- فرسایش بادی
فرسايش آبی در واقع يکي از فرآیندهای عادی زمين شناسی است که به وسيله آن کوه ها به آرامی فرسوده می شوند و دشت ها، دره‌ها و بستر رودخانه ها و دلتاها، تشکيل می گردد. اين نوع فرسايش که به تدریج انجام می شود، فرسايش طبيعی ناميده می شود. در صورتی که اگر فرسايش با سرعت خيلی بيشتری انجام گردد و حالت تخريبی به داشته باشد، به آن فرسايش تخريبی می گویند.
در پديده فرسايش دو عمل زیر انجام مي‌شود:
- يکي جدا شدن ذرات
- حمل و تغيير مکان آن ها
دو عامل اصلی زیر را می توان مسئول ایجاد فرسايش تسريعی دانست:
- از بين رفتن پوشش گياهي طبيعي خاک
- برهنه ماندن قسمتی از خاک به وسیله ی کشت گیاهان که پوشش کافی ندارند
از بين ویژگی های فيزيکي موثر در ميزان فرسايش خاک مهم ترين آنها قابليت نفوذ خاک و ثبات ساختمانی خاک است.
قابليت نفوذ خاک به عوامل زیر بستگي دارد:
- ثبات ساختمانی
- بافت
- نوع رس
- عمق خاک
- وجود لايه‌های غير قابل نفوذ
از روش های مختلفی که برای کاهش یا کنترل فرسایش آبی می‌توان بکار برد:
- انتخاب نوع نباتات زراعی
- بالا نگه داشتن سطح حاصلخيزی خاک
- دقت در انتخاب روش های کشت و زرع و نحوه انجام آنها
- افزایش قدرت جذب آبی خاک، کاهش هدر رفتن سطحی آب
تخريب خاک از طريق فرسايش بادی بيشتر در مناطق خشک صورت گرفته و گاهي در مناطق مرطوب هم صورت می گیرد. اثر تخريبی باد عموما خيلي جدی بوده و نه تنها ذرات ريز و حاصلخيز خاک را از بین می برد، بلکه به دلیل رو بازکردن ريشه گياهان و يا پوشاندن قسمت هوايي گياهان با مواد معلق در هوا، موجب مرگ آنها مي‌گردد. خشک شدن لايه‌هاي سطحي خاک به علت کمبود آب ، آن ها را در معرض خطر فرسايش باد قرار مي‌دهد.
از عوامل موثر در فرسایش بادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درصد رطوبت خاک
- سرعت باد
- وضعيت قسمت سطحی خاک
- خصوصيات کلی خاک
ازشیوه های موثر در کنترل و کاهش فرسایش بادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مرطوب نگه داشتن خاک
- زبر و خشن نمودن سطح خاک
- داشتن پوشش گياهی
- کشت نوارهای نباتی
- ايجاد باد شکن ها عمود در جهت وزش باد
مواد زائد خاک
افزایش بی رویه جمعیت، تغییر الگوی مصرف جامعه و ازدیاد سرسام آور مواد زائد خاک و همچنین فقدان روش های علمی و مدیریت موثر در امر تولید، جمع آوری و دفع زباله های شهری، مدیریت مواد زائد جامد را به عنوان یکی از معضلات جوامع شهری در کشورهای در حال توسعه درآورده است. با توجه به ارتباط تنگاتنگ مدیریت مواد زائد جامد شهری با سلامت و رفاه افراد جامعه و نیز صرف هزینه های بالا برای مدیریت این مواد، این مقوله باید به طور جدی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
مدیریت مواد زائد جامد شامل جمع آوری و دفع بهداشتی این مواد است که به طور کلی در سه طبقه دسته بندی می شوند:
- مواد زائد جامد شهری
- مواد زائد جامد صنعتی
- مواد زائد جامد خطرناک
روش‌های عمومی كه امروزه برای دفع زباله به كار می رود شامل:
- بازیافت
- سوزاندن
- دفن بهداشتی
- تهیه كمپوست با استفاده از سیستم‌های سنتی، نیمه صنعتی و مدل‌های پیشرفته هوازی و غیرهوازی
منابع مواد زائد جامد شهری شامل:
- منازل مسکونی
- مراکز تجاری
- مناطق باز(کوچه ها و خیابان ها)
- مراکز تصفیه آب
برای مدیریت و برنامه ریزی برای جمع آوری و دفع بهداشتی زباله بایستی از ترکیبات آن آگاهی کامل داشت. شناخت ترکیب فیزیکی و شیمیایی زباله، مواد تشکیل دهنده زباله را مشخص می کند.
به همین جهت در شناخت این ترکیب باید مسائل زیر را مورد بررسی قرار داد:
- مقدار رطوبت ذرات
- دانسیته زباله
- آنالیز ابعاد ذرات
در کشور ما با توجه به اين که درصد بالایی مواد بازيافتي شامل کاغذ، کارتن، پلاستيک، شيشه و فلزات و نيز حدود ۷۰ درصد آن ها شامل مواد قابل کمپوست است، لذا با اتخاذ سيستم بازيافت از مبدأ يک تحول اساسي در مديريت مواد زائد خاک خواهد بود.
تخریب ساختمان خاک
در کشاورزی پایدار، حفاظت و مدیریت پایدار خاک و جلوگیری از تخریب ساختمان خاک اهمیت ویژه ای دارد. تخریب ساختمان خاک تحت تاثیر عوامل مختلف، موجب نامطلوب شدن خصوصیات فیزیکی همچون کاهش تهویه و کاهش نفوذپذیری خاک می گردد.
از عوامل مهم در تخریب ساختمان خاک می توان موارد زیر را نام برد:
- عامل طبيعى (فرسايش وسيله آب و باد)
- عامل انسانی
در سیستم کشاورزی مرسوم در کشور، عمدتا از ادوات خاک ورزی سنگین مانند گاوآهن برگرداندار استفاده می کنند. این ادوات سنگین، خاک زراعی را بیش از حد برهم زده و تاثیرات نامطلوبی در سطح خاک باقی می گذارد و موجب تخریب ساختمان خاک می شود.
بهبود خصوصیات فیزیکی خاک، به طور مستقیم موارد زیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد:
- جذب و ورود آب به خاک
- کاهش تبخیر
- نگهداری بیشتر آب
- افزایش مقدار آب قابل استفاده گیاه
- تامین اکسیژن برای ریشه ها
- تنظیم دمای خاک
- تقویت رشد گیاه
- ارتقا بهره وری آب در کشاورزی و منابع طبیعی
مهم ترین هدف خاک ورزی، بهبود عملکرد و حفظ یا اصلاح منابع تولید است اما کشاورزان خاک ورزی را به منظور دفن بقایای گیاهی، از بین بردن علف های هرز ایجاد رطوبت، حرارت و هوادهی خاک انجام می دهند.
(فرسایش خاک – مواد زائد خاک – تخریب ساختمان خاک)
(فروشگاه آنلاین بهرویش همیار کشاورزان)
