آیش چیست؟

آیش یا Fallow، نکاشت گذاشتن زمین به مدت معینی را می گویند. باید این سوال را از خود پرسید که آيا آيش زمين براي خاك مفيد است؟ یک مزرعه آیش، زمینی است که یک کشاورز در آن شخم می زند، اما برای یک یا چند فصل در آن کشت نمی کند تا خاک دوباره بارور شود. این اقدام به این دلیل انجام می شود که بارندگی دو فصل زراعی در خاک جمع آوری و ذخیره شود و در فصل بعدی، گیاه کشت شده با مشکل کم آبی مواجه نشود.

آیش  کشت دیم

آیش مخصوصاً در کشت دیم که رطوبت مورد نیاز آن متکی به بارندگی است، بسیار مفید می باشد. در صورتی که ذخیره سازی رطوبت در خاک و همچین قابل دسترس بودن آن برای گیاه به درستی انجام شود، میزان برداشت در کشت دیم به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.
مزارعی که دوره آیش دارند، در سال آینده، محصول بهتری تولید می کنند. علاوه بر آیش، کشاورزان از تناوب زراعی برای جلوگیری از ضعیف شدن خاک مزرعه استفاده می کنند. هنگامی که یک مزرعه به صورت آیش در می آید، خاک مواد مغذی را که بوسیله گیاهان مصرف شده اند را بازیابی می کند. مهمترین هدف آیش افزایش میزان ذخیره رطوبت است.
در صورتی می توان زمین را تحت آیش قرار داد که میزان بارندگی پایین تر از حد آستانه باشد. در صورتی که بارندگی به میزان زیاد باشد آیش توصیه نمی شود. همچنین آیش زمانی توصیه می شود که ذخیره رطوبت خاک بعلاوه میزان بارندگی، از حد آستانه بالاتر باشد. در غیر اینصورت کارایی آیش کم بوده و توصیه نمی شود. کارایی آیش بین صفر تا ۷۰% متغیر است ولی معمولا در بیشتر مناطق بین ۱۰ تا ۳۵ % و میانگین آن ۲۰% است.

کنترل علفهای هرز با استفاده از آیش

آيش به دو صورت وجود دارد. آيش معمولی به این صورت است كه به مدت يك سال در زمين كشتي صورت نمي‌گيرد. در آيش دوم، در فاصله زمانی بین برداشت محصول قبلی و کاشت محصول جدید کشتی صورت نمی گیرد. این آیش معمولاً در فصل پاییز و زمستان انجام می شود. در نواحي كه آيش یکساله به كار مي‌رود، عمليات آماده كردن زمين براي حذف علف هاي هرز سبز شده و تحريك کردن بذر آن ها براي جوانه زدن انجام می شود. بدلیل کم عمق بودن عملیات آماده کردن زمین، تنها علف های هرز سطحی تحریک به جوانه زنی می شوند و از بین می روند.
مديريت زمين‌هاي تحت آیش باعث می شود جمعیت علف های هرز کاهش پیدا کند. در آيش كوتاه مدت نيز عمليات آماده كردن زمين را مي‌توان مانند آيش يك ساله انجام داد. آيش پائيزه، تنها علفهاي هرزي كه در پائيز ظاهر مي‌شوند، کنترل می کند. مهار علفهاي هرز يك ساله اي كه در پائيز سبز مي‌شوند، ممكن است براي كشت بهار سال بعد در مقايسه با پائيز سال بعد، از اهميت كمتري برخودار باشد. با اين وجود براي كاهش جمعيت علفهاي هرز چند ساله فرصت مناسبي است.

بطور کلی سه نوع آیش وجود دارد

۱- آیش سبز : در این آیش علف های هرز کنترل نمی شوند و معمولا علف های هرز را به چرای دام اختصاص می دهند. کارایی این آیش زیاد نیست چون علف های هرز رطوبت خاک را تخلیه می کنند.
۲- آیش سیاه : در این آیش عملا هیچگونه بقایای گیاهی در روی زمین باقی گذاشته نمی شود و عملا یک نوع مالچ خاکی است. در این مورد شخم برگردان زده و بقایا با خاک مخلوط می شوند.
۳- آیش کلشی : مانند مالچ کلش است. در این آیش بقایای گیاهی روی زمین باقی گذاشته می شوند. در این حالت کنترل علف های هرز به سه روش انجام می شود:
الف) روش مکانیکی با استفاده از پنجه غازی
ب) روش شیمیایی استفاده از علف کشها بعد از کاربرد پنجه غازی
ج) روش اکولوژیکی با استفاده از علف کش ها

کارایی آیش به یک سری عوامل بستگی دارد :

۱- عوامل خاکی : هرچه نفوذپذیری و عمق خاک بیشتر باشد رطوبت بیشتری در خود نگه می دارد و کارایی آیش را بالا می برد.
۲- عوامل اقلیمی : اگر بارندگی مؤثر باشد و به اندازه کافی نفوذ کند آیش مفید واقع می شود.
۳- عوامل گیاهی : گیاهانی که ریشه عمیق داشته باشند می توانند از رطوبت ذخیره شده در آیش، استفاده کنند.

آیا آیش زمین مفید است؟

آیش زمین‎های کشاورزی یا باغات‎ می‎تواند مفید باشد. وقتی خاک زمین طی یک دوره‌ی زمانی معین کشت نشود و به ‎اصطلاح استراحت کند، مواد غذایی خاک احیاء می‌شوند. همچنین باعث صرفه‎جویی در هزینه‌ کود و آبیاری می‎شود. آیش زمین مزایای دیگری نیز دارد که عبارتند از:
– آیش باعث می‎شود تا پتاسیم و فسفر از عمق به سطح خاک بیایند و مورد استفاده‌ محصولات زراعی قرار گیرند.
– سطح کربن، نیتروژن و مواد آلی خاک افزایش می‎یابد.
– ظرفیت حفظ رطوبت خاک را بهبود می‎بخشد.
– میکروارگانیسم‎های مفید خاک را افزایش می‌دهد.
– در سال بعد تولید محصولات افزایش می یابد.

آیش بندی و تناوب زراعی

در تناوب زراعی، در یک زمین در سال های متوالی، گیاهانی مختلفی کشت می شود. به عبارت دیگر، تناوب زراعی عبارتند از توالی زمانی کاشت محصولات مختلف در یک قطعه زمین با رعایت اصول علمی و فنی. در حالی که آیش بندی عبارتند از تقسیم بندی زمین و کاشت محصولات مختلف در یک سال در قطعات مختلف آن .در تناوب زراعی فاصله زمانی که طول می کشد یک گیاه دوباره کاشته شود یک دوره تناوب گفته می شود. مثلاً پنبه در یک زمین ۳ سال طول می کشد تا دوباره کشت شود که به این دوره یه تناوب زراعی می گویند.

چگونه زمین خود را آیش بندی کنیم؟

برای آیش بندی زمین زراعی یا می توان کل زمین را تحت آیش قرار داد که از نظر اقتصادی به صرفه نیست. یا می توان آیش بندی را همراه با تناوب زراعی انجام داد. در این صورت باید زمین را به قطعات مساوی تقسیم بندی کرد و هر قطعه را به کشت یک محصول اختصاص داد. یکی از این قطعات را بصورت نکاشت باقی می گذاریم و در سال بعد این قطعه کشت و قطعه ای دیگر را آیش بندی می کنیم. تا زمانی که تمامی قطعات تحت آیش قرار بگیرند. براي مثال قطعه اي را براي كشت غلات پاييزه (گندم و جو) قطعه ي ديگر را براي كشت گياهان بهاره از قبيل چغندر قند و پنبه كه فصل كشت آن ها در بهار است اختصاص دهيم و بقيه زمين را بدون كشت (آیش) مديريت كنيم.

سخن آخر
یکی از راه های ذخیره رطوبت در مناطقی که از بارندگی کمی برخوردار هستند، استفاده از آیش است. با کشت نکردن در مزرعه به مدت یکسال هم آب مورد نیاز گیاه در دوره بعدی رشد تامین می شود و هم اینکه خاک می تواند خود را احیا کند. با اعمال آیش و مدیریت صحیح آن می توان راندمان تولید را افزایش داد.

کلمات کلیدی : كنترل علف هاي هرز با آيش- آيا آيش زمين براي خاك مفيد است؟- چگونه زمين خود را آيش كنيم؟- مراحل آيش بندي