در اغلب کتابهای تاریخی باغسازی از ایران بعنوان خاستگاه باغ نام بردهاند. به استناد اعتقادات باستانی ایرانیان، باغ فضایی لازم الوجود بود و بدین ترتیب باغ ایرانی بوجود آمد.
آرام بخشی باغ ایرانی بدلیل ارتباط انسان با طبیعتی است که ضمن در برداشتن همه امکانات روانی، دخالت انسان در آنها حداقل بوده است. امروزه با پیشرفت شهرنشینی و زندگی شهری، باغ و باغبانی خیلی اهمیت ویژهای پیدا کرده به نحوی که اکثر مردم دوست دارند برای تعطیلات به باغ و جنگل رفته و از دیدن زیباییهای آن لذت ببرند. انواع درخت میوه در ایران قابل کشت می باشند با ما همراه شوید تا با درختان میوه و طریق کشت آنها آشنا شوید.
مقدمهای بر علم باغبانی:
باغبانی یکی از رشتههای مهندسی کشاورزی است و دانشی است که در آن به بررسی و پژوهش در مورد میوهشناسی، سبزیشناسی، گل شناسی و فضای سبز پارک ها میپردازد.
در واقع باغبانی عبارت است از علم کاشت و پرورش گیاهان زینتی، گیاهان دارویی و درختان میوه. باغبانی بعنوان سرمایهگذاری بلند مدت، نیازمند انتخاب بهترین روش و الگوهاست. همجنین باغبانی مستلزم شناخت دقیق از شرایط آب وهوایی و خاکی مورد نیاز درختان است تا بتوان از بوجود آمدن مواردی که سرمایهگذاری شما در باغ را تهدید می کند جلوگیری کرده و بستر تولید اقتصادی و با کیفیت و کمیت مطلوب فراهم شود.
برای رسیدن به اهداف مد نظر، رعایت نکات علمی و فنی در انتخاب اولیه محل احداث باغ و مکانیابی صحیح بعنوان شرط اصلی در جلوگیری از مشکلات آتی است و اجرای دقیق دستورالعملهای فنی و رعایت روشهای نوین باغداری برای اقتصادی کردن تولید ضرورت دارد.
جایگاه و ماهیت میوهکاری و انواع درخت میوه در ایران :
سطح زیر کشت باغات در ایران ۲ میلیون هکتار است که حدود ۱۴ میلیون تن میوه در ایران تولید میشود. از نظر تولید میوه، ایران حدودا ۶/۲ درصد کل میوه دنیا را تولید میکند و ایران جزء ده کشور برتر در تولید میوه در دنیا میباشد. انواع درخت میوه در ایران را می توان با شرایط زیر سنجید.
همچنین از نظر تنوع درختان میوه، ایران بعد از چین و آمریکا مقام سوم را دارد. بیش از ۵۰ درصد میوههایی که در ایران تولید می شود شامل مرکبات، انگور، سیب، خرما، انار و پسته میباشد.
کشور ایران در عرض جغرافیایی ۴۰-۲۵ درجه شمالی قرار دارد و جزء مناطق نیمه گرمسیر و معتدله میباشد.
راندمان عملکرد میوه در ایران نسبت به کشورهای پیشرفته پایین است و این کم بودمان راندمان عملکرد میوه دلایل مختلفی دارد که در اینجا به مهمترین آنها اشاره می شود:
- کمبود آب و سیستمهای غلط آبیاری
- استفاده از ارقام محلی کم بازده
- کاشت در اقلیم های نامناسب
- بکار بردن سیستمهای سنتی احداث باغ و مدیریت باغ
- توجه نداشتن به مسئله کوددهی و حاصلخیزی خاک
- عدم مبارزه صحیح با آفات و بیماریها
- کمبود ماشین آلات کشاورزی و ضعف در مکانیزاسیون
خاک مناسب و تهیه زمین در باغبانی:
معمولا درختان میوه زمینهای مرغوب را دوست دارند و البته میزان احتیاج آنها نیز متفاوت است. بعضی از درختان طالب اراضی عمیق و نمدار بوده و گروهی دیگر در زمینهای گرم و نسبتا خشک بهتر نمو میکنند مثلا درخت مو در هر زمینی به عمل میآید به جزء حالتی که دیگر زمین شنزار و نمکی باشد، اما هرچه شرایط بهتر باشد در نتیجه میزان محصول و مرغوبیت آن نیز بیشتر خواهد بود.
معایب خاک در باغبانی بیشتر مربوط به تراکم، سختی یا سستی زیاد، خشکی یا رطوبت بیش از حد آنها می باشد. انواع درخت میوه در ایران با توجه به نیاز و خاک مناسبی در اقلیم های متفاوت قابل کشتند.
درختان میوه در ایران:
بطور کلی انواع درخت میوه در ایران را بر اساس منطقه کاشت به سه دسته تقسیم میکنند:
۱٫ درختان میوه منطقه معتدله:
این درختان که از انواع درخت میوه در ایران می باشند در عرضهای جغرافیایی ۵۰-۳۰ درجه شمالی و جنوبی کشت می شوند. این مناطق دارای زمستانهایی با یخبندان طولانی هستند و دارای سه خصوصیت اصلی میباشند.
الف) دارای نیاز سرمایی بوده و به این منظور گیاه باید بمدت معینی در طی پاییز و زمستان در معرض دمای ۰ تا ۷ درجه سانتیگراد قرار گیرد تا جوانههای آن تکامل پیدا کرده و در بهار گل بدهد.
ب) دارای مقاومت نسبی در برابر سرما هستند.پ) خزانپذیر هستند.
میوه های مناطق معتدله عبارتند از:
سیب، زردآلو، گردو، گلابی، بادام، فندق، به، آلو، هلو، گیلاس، شلیل، آلبالو
۲٫ میوههای نیمه گرمسیری:
این میوهها در عرض جغرافیایی ۳۰-۲۰ درجه عرضهای جغرافیایی کشت میشوند. میوههای این دسته نیز دارای سه مشخصه اصلی هستند که عبارت است از:
الف) دارای نیاز سرمایی کم هستند.
ب) خیلی به سرما مقاوم نیستند.
پ) بعضی میوههای نیمه گرمسیری خزانپذیر هستند مانند کیوی، انار، انجیر و بعضی از میوه های این دسته نیز همیشه سبز هستند مانند خرما، زیتون، مرکبات.
۳٫ میوههای گرمسیری:
این میوهها که از انواع درخت میوه در ایران می باشند در عرض جغرافیایی ۲۰-۰ شمالی و جنوبی کشت می شوند. مشخصه اصلی این میوهها نیز عارتند از:
الف) نیاز سرمایی ندارند.
ب) مقاومت به سرما ندارند.
پ) همیشه سبز هستند.
میوههای مناطق گرمسیری شامل: موز، انبه، نارگیل، آناناس.
انواع درخت میوه در ایران وجود دارد:
در ادامه سعی میشود که نمونههایی از درختان میوه که در ایران وجود دارد آورده شده و در مورد آنها توضیحاتی بطور مختصر داده شود.
سیب:
سیب گیاهی است به شکل درختچه یا درخت کوتاه با شاخههای بدون تیغ و برگهای ساده تخم مرغی شکل است. جوانه های سیب شامل جوانه های رویشی یا ساده است که تولید شاخه میکنند.
سیب ارقام مختلفی دارد که عبارتند از:
الف) ارقام خارجی سیب: مانند سیب زرد لبنان، سیب قرمز لبنان، گرانی اسمیت، اسپارتان.
ب) ارقام ایرانی: ارقام ایرانی سیب بسته به مناطق مختلف کشور دو حالت دارد:
ارقام تابستانه: از اوایل تابستان یا تیرماه شروع به رسیدن میکند و شامل گروه سیب های گلاب،مربای مشهد، سیب شفیع آبادی.
ارقام سیب های پاییزه و زمستانه: مانند سیب عباسی مشهد، اخلمد، سیب پاییزه زرد مشهد و شمیرانی.
گلابی:
گلابی میوهای سبز، زرد و شیرین وآبدار است و به شکل مخروطی که طرفداران زیادی هم دارد. گلابی را شاه میوه یا آمرود هم میدانند. گلابی بعد از سیب مهمترین میوه دانهدار دنیا و ایران به شمار میآید.
۲۰ گونه در جنس گلابی وجود دارد که نیمی از آنها آسیایی و مابقی آن مربوط به سایر نقاط دنیا هستند. گلابی آسیایی و اروپایی تفاوتی که با یکدیگر دارند این است که گلابی های آسیایی سیبی شکل هستند و گوشت میوه در آنها حالت دانه دانه دارد و به گلابی شنی معروف است ولی گلابیهای اروپایی این گونه نیستند.
ارقام خارجی گلابی: که به ویلیامز معروف هستند.
ارقام ایرانی: مانند شاه میوه اصفهان، شاه میوه کرج، گلابی زودرس و گلابی پیغمبری.
هلو:
هلو یک درخت کم عمر است و متوسط عمر آن ۱۰ سال است. هلو دو حالت دارد حالت هسته جدا و حالت هسته چسبیده که هلو هسته جدا در مقایسه با هسته چسبیده یک صفت مطلوب است.
در هلو حالت هسته جدا، سفیدی گوشت میوه و کرکدار بودن پوست میوه تک ژنی هستند و بصورت غالب کنترل میشوند. توجه داشته باشید که شلیل هم از گونههای هلو است و در واقع شلیل یک هلو جهش یافته هست که ژن کرکدار بودن را ندارد.
ارقام خارجی هلو: مانند آلبرتا، شوستا و دیسکود
ارقام ایرانی هلو: هلو سرخ و سفید مشهد، هلو سفید، هلو سفید و زرد و هاو انجیری.
بادام:
گیاهی است بومی آسیای غربی و و نواحی گرم وخشک بوده و گیاهی خود عقیم است و برای گرده افشانی و تلقیح نیاز به گیاهان گردهزا دارد. همچنین توجه داشته باشید این گیاه نسبت به جابهجایی حساس و در مناطق و کشتهای دیم بذر را در همان محل میکارند.
از نظر ارقام بطور کلی بادام را از روی استحکام پوست آن به سه دسته تقسیم میکنند:
الف) بادامهای سخت
ب) بادامهایی که پوست نیمه سخت دارند.
پ) بادامهای پوست نازک.
ارقام خارجی: Peeliess, Drak, Franis, Neplusultera, Non Pariel
ارقام ایرانی: سفید، سحر، شکوفه، یلدا، منقا که در این بین ارقام سحر، شکوفه و یلدا از ارقام اصلاح شده میباشند.
زردآلو:
زردآلو گیاهی است بومی شمال شرقی چین و سیبری است و در مناطقی سرمای دیررس بهاره نداشته باشد قابل کشت است.
ارقام خارجی زردآلو: Perfection, Riland, Royal, Tilton, Blenheim
ارقام ایرانی: شکرپاره( زودرس)، جهانگیری، نصیری و شاهرودی( دیررس).
پرتقال:
پرتقال یک درخت همیشه سبز است. از نظر گیاه شناسی گلهای پرتقال معمولا دو جنسی است، میوه آن گرد و یا کمی کشیده است و داخل آن به ۱۰ تا ۱۴ حجره تقسیم شده است. تعداد بذر در میوه پرتقال متغیر است و حتی در بعضی از آن ها کلا فاقد بذر است.
پوست میوه پرتقال ممکن است زبر یا صاف باشد. رنگ پوست میوه هم زرد نارنجی تا زرد قرمز است. پرتقال دارای ارقام زیادی است که از این بین میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
پرتقالهای گرد هاملین، والسیا، پرتقالهای ناول و نهایتا پرتقالهای خونی.
گردو:
گردو گیاهی چند ساله و خزاندار و جزء درختان بسیار با ارزش و از پهن برگان است. تنه درخت گردو صاف بوده که در جوانی به رنگ قهوهای- زیتونی است ولی در هنگام بلوغ رنگ تنه درخت تغییر رنگ پیدا کرده و به نقره ای- خاکستری تبدیل میشود.میوه درخت گردو درپاییز میرسد و مغز گردو غنی از اسید آسکوربیک میباشد.
منشأ آن فلات ایران است و تنها جنگل طبیعی آن در قرقیزستان است. از نظر وضعیت تولید در گردو در ایران و جهان، ایران تقریبا ۱۱ درصد تولید جهانی را دارد.
ارقام گردو ایرانی: توجه داشته باشید که رقم گردو در واقع نداریم ولی ژنوتیب( توده محلی) گردو وجود دارد مانند گردوی ضیاءآبادی، نوشهری.
ارقام خارجی گردو: هارتلی، خوشه اسرائیلی، لارا و پکان آمریکایی.
در پایان میتوان گفت که کشور ایران یکی از کشورهای مهم پرورش و تولید میوه در دنیا به شمار میآید. ضمن این که میوههای ایران به دلیل آب و هوای نیمه خشک، دارای متابولیتهای ثانویه هستند و به همین دلیل کیفیت خیلی خوبی دارند.