به طور کلی، پیوند زدن تکنیکی است که برای ازدیاد انواع خاصی از میوه ها از طریق قرار دادن یک قطعه از گیاه مورد نظر در پایه یا شاخه گیاه دیگر استفاده می شود. در صورت موفقیت رشد می کند و تبدیل به یک گیاه یا شاخه جدید از رقم منتقل شده می شود. انواع مختلف میوه به جای تولید بذر از طریق تولید مثل رویشی (غیرجنسی)، پیوندزنی درختان تکثیر می شوند.
بهترین زمان سال برای در فصل خواب درخت یا در زمستان است که گیاه به طور فعال رشد نمی کند. علاوه بر تولید درختان جدید از گونه های انتخاب شده، از پیوند همچنین می توان برای رشد بیش از یک رقم یا حتی انواع مختلف میوه روی یک درخت استفاده کرد. بهتر است به یاد داشته باشید همه درختان را نمی توان با هم پیوند زد. فقط گیاهان نزدیک به هم سازگار هستند.
به عنوان مثال، می توان انواع مختلف سیب را به راحتی روی نوع دیگری از درخت سیب پیوند زد. با این حال، ترکیب میوه های مختلف از یک تیره نیز ممکن است. بسیاری از میوه های هسته دار با یکدیگر سازگار هستند. بعضی از گیاهان حتی با گونه های نزدیک به خارج از جنس نیز سازگار هستند.
انواع پیوند درختان
پیوندزنی درختان عبارت است از قرار دادن بخشی از یک گیاه (جوانه یا پیوندک) درون یا روی یک ساقه، ریشه یا شاخه گیاه دیگر (پایه). بخشی از ترکیب که ریشه را فراهم می کند پایه نامیده می شود. قطعه اضافه شده پیوندک نامیده می شود. پیوند زنی درختان از پر کاربردترین روش های تکثیر رویشی است.
به طور کلی دو نوع پیوند وجود دارد. پیوند جوانه یا کوپیوند و پیوند شاخه که در ادامه آن ها را بررسی می کنیم:
۱- پیوند جوانه یا کوپیوند:
در این نوع پیوند، پیوندک ها از شاخه های سال جاری تهیه می شوند. یا در زمان خواب تهیه و در دمای صفر تا ۴ درجه سانتی گراد نگهداری می شوند تا زمان مناسب پیوند فرا برسد. زمان انجام این پیوند از اواخر زمستان تا اواخر تابستان است و شامل انواع مختلفی می باشد که عبارتند از:
- پیوند سپری یا شکمی: مرسوم ترین نوع پیوند جوانه محسوب می شود. به پیوند T هم معروف است. ابتدا برش عمودی ۲٫۵ سانتی متری در پایه زده می شود و سپس عمود بر آن برش افقی به اندازه یک چهارم قطر ساقه در پوست ایجاد می شود. پیوندک نیز با برشی ۱٫۵ سانتی متری زیر جوانه و برش شیبدار بالای آن برداشته می شود. جوانه برداشته شده را از بالا وارد شکاف پایه می کنند و به سمت پایین فشار می دهند تا جفت شوند. در آخر با نوار پلاستیکی محل پیوند را محکم می بندند به نحوی که روی جوانه بسته نشود.
- پیوند لوله ای: در فصل پوست دهی درخت، ۱ تا ۳ سانتی متر از پوست را به همراه یک جوانه، به شکل لوله ای به عنوان پیوندک جدا می کنند. سپس به جای پوست درخت پایه که آن را هم به شکل لوله ای یا استوانه ای جدا کرده اند، قرار می دهند. این پیوند برای درختانی استفاده می شود که کمتر از یک سانتی متر قطر دارند. بنابراین باید قطر پوست پایه و پیوندک یکسان باشند. انجام پیوند لوله ای آسان است و نیازی به چسب و نخ پیوند ندارد و در درختانی مثل انار و پسته توصیه می شود.
- پیوند قاشی: از این روش زمانی که درخت پوست دهی ندارد و درخت پایه و پیوندک در حالت خفته هستند، استفاده می شود مانند انگور. ابتدا برشی با زاویه ۴۵ درجه زیر جوانه ایجاد می شود و سپس از ۲٫۵ سانتی متری بالای جوانه برشی شیبدار به طرف پایین در داخل ساقه زده می شود تا به برش اول برسد. در پایه نیز برشی به همین شکل زده می شود و آن ها را روی هم قرار می دهند و محل پیوند را به غیر از جوانه می پوشانند تا جوش بخورد.
- پیوند وصله ای: در درختانی کاربرد دارد که پوست ضخیمی دارند مانند گردو. در این روش قسمتی از پوست پایه و پیوندک به شکل مستطیل برداشته می شود و پوست پیوندک بجای پوست برداشته شده از پایه قرار می گیرد.
۲- پیوند شاخه:
این پیوند در اواخر زمستان تا اوایل بهار انجام می شود. پیوندک در زمان خواب درخت جدا و در دمای صفر درجه تا فرا رسیدن زمان مناسب پیوند نگهداری می شود. شامل انواع زیر است:
- پیوند مجاورتی: وجود ۲ يا چند درخت يكسان اما متفاوت از نظر عملكرد در يك باغ كنار هم، وضعيت مناسبي را جهت پيوند زدن رقم بارده روي رقم ديگر فراهم مي کند. به این صورت که با برداشتن لايه نازک از يك طرف پوست هر کدام، اقدام به پيوند زدن مي کنند. پايه و پيوندک تا زمان گرفتن پيوند، متصل به ريشه خود باقی می مانند. برش ها در اواخر زمستان يا اوايل بهار به صورت شيبدار با زاويه ۲۰ تا ۳۰ درجه زده می شوند. سپس محل انجام برش ها را روي هم قرار داده و به يكديگر مي بنديم.
- پیوند پلی: از این پیوند در اوایل بهار برای ترمیم قسمت های آسیب دیده درختان استفاده می شود. در قسمت های آسیب دیده برش های عمودی به فواصل ۵ تا ۷ سانتی متر در بالا و پایین ایجاد می کنند. سپس انتهای شاخه های خود درخت که قطع شده را بصورت گوه ای در می آورند و به قسمت های آسیب دیده پیوند می زنند.
- پیوند اسکنه: از قدیمی ترین و محبوب ترین روش های پیوند در بین باغداران است. برای تغییر رقم از این نوع پیوند استفاده می کنند. در فصل زمستان انجام می شود و نکته مهم آن قرار دادن لایه زاینده پایه و پیوندک بر روی یکدیگر است.
در این نوع پیوند قطر پایه می تواند بیشتر هم باشد. پیوندک را در زمان استراحت گیاه و از شاخه های یکساله جدا می کنند. سر پایه را قطع و در طول قطر آن شکافی به طول ۵ سانتی متر ایجاد می کنند. سپس ۲ پیوندک را که انتهای آن را به شکل گوه ای در آورده اند را در دو طرف برش پایه قرار می دهند و محل را با چسب می پوشانند. - پیوند زبانه ای یا زینی: شبیه پیوند اسکنه است با این تفاوت که شکاف بر روی پیوندک ایجاد می شود. در پایه و پیوندک با قطر ۰٫۵ تا ۱٫۵ سانتی متر جدا و در درختانی مثل سیب و گلابی انجام می شود. ابتدا پایه را از ۱۰ سانتی متری بالای خاک قطع می کنند و برش شیبداری حدود ۳ سانتی متر در بالای آن ایجاد می کنند. روی پیوند را هم به همین طریق عمل می شود. سپس لایه های زاینده پایه و پیوندک را روی هم قرار می دهند. اگر برش ها فاقد زبانه باشند به آن پیوند نیمانیم هم می گویند.
- پیوند تاجی: این پیوند در تمام شاخه ها با قطرهای متفاوت انجام می شود و پیوندک در زیر پوست پایه قرار می گیرد. به این صورت که در پایه هایی با قطر ۲۰ تا ۳۵ سانتی متر، برش عمودی به طول ۲٫۵ تا ۵ سانتی متر زده و پوست را برمی دارند. انتهای پیوندک را به شکل گوه ای در می آورند و درون پایه قرار می دهند. این پیوند زمانی انجام می شود که درخت پوست دهی داشته باشد.
شرایط انتخاب پایه مناسب برای پیوندزنی درختان
پایه ای که انتخاب می شود باید شرایط زیر را داشته باشد:
- مقاوم به سرما باشد.
- رشد رویشی و تکثیر خوبی داشته باشد.
- مقاوم به آفات و بیماری ها باشد.
- سازگار با پیوندک باشد.
- ساقه صاف و بافت قوی داشته باشد.
شرایط انتخاب پیوندک مناسب برای پیوندزنی درختان
- گیاه از سلامتی کامل برخوردار باشد.
- شاخه جدا شده حتما باید از قسمت های میوه دهنده یا گل دهنده درخت انتخاب شود.
- پیوندک از قسمت میانی شاخه جدا شود. زیرا قسمت های پایین کم ثمر و قسمت های بالا ضعیف هستند.
- زمانی که درخت خواب است، پیوندک را جدا و در دمای صفر درجه قرار می دهند تا زمانی که پیوند انجام شود.
- توجه داشته باشید که پیوند زدن در درختان مختلف، متفاوت است. بنابراین قبل از پیوند زدن باید گونه درختی و شرایط پیوند را در مورد آن گونه بخوبی بررسی کرد.
مزایای پیوندزنی درختان
پیوند زدن جهت بهبود کیفیت تولید درختان نامرغوب انجام می شود. مزایای بسیاری دارد که شامل موارد زیر می شود: • افزایش باردهی درختان میوه
- بالا رفتن کیفیت میوه (ظاهر، طعم، رنگ و …)
- افزایش ماندگاری میوه
- تنظیم زمان رسیدن میوه
- تکثیر درختان
- جوانسازی (درخت مسن بعنوان پایه بدلیل ریشه قوی ای که دارند و قسمت هوایی آن ها از بین رفته است، انتخاب می شود.)
- تقویت درختان ضعیف با میوه نامرغوب
- ترمیم درختان آسیب دیده در اثر عوامل مختلف طبیعی و غیرطبیعی
- بالا بردن مقاومت درختان میوه در برابر عوامل نامساعد محیطی و آفات و بیماری ها
- افزایش کیفیت گرده افشانی
- جلوگیری از رشد پاجوش (پاجوش ها باعث ضعیف شدن درختان می شوند.)
- باردهی زودتر درختان (درختان از زمان کاشت معمولا ۶ تا ۷ سال طول می کشد تا به بار بنشینند با پیوند زدن این زمان کوتاهتر می شود).
ادوات مورد نیاز برای انجام پیوندزنی درختان
اره بزرگ و کوچک، داسک، قیچی باغبانی، چاقوی پیوند، ریسمانی که محکم باشد و در مقابل آفتاب و رطوبت مقاوم باشد، چسب پیوند که در برابر گرما مقاوم باشد و از بین نرود.
مراقبت از پیوندزنی درختان
- پس از اتمام پیوند درختان، باید مرتب آبیاری شوند.
- از نهال پیوند در برابر سرما با پوشش های مناسب، مراقبت می کنند.
- جهت جلوگیری از شکستن نهال از قیم استفاده می کنند.
- بعد از انجام پیوند بالای پیوند را قطع می کنند.
- جوانه های زیر پیوندک و پاجوش ها را نیز حذف می کنند.
زمان مناسب پیوندزنی درختان
بطور کلی در دو فصل می توان پیوند زنی درختان را انجام داد. در فصل بهار و پس از بیدار شدن درخت پایه و قبل از آنکه شیره درخت به جریان بیفتد. زمان مناسب دیگر در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز است که جریان شیره درخت کند شده و سرمای زمستان هنوز فرا نرسیده است. در فصل تابستان بدلیل گرمای زیاد هوا و بالا بودن فشار و سرعت جریان شیره انجام پیوند درختان توصیه نمی شود.
اصول مهم جهت موفقیت در انجام پیوندزنی درختان
- پايه و پيوندک با هم سازگار باشند.
- لايه زاينده پيوندک بايد كاملاً بر روي لايه زاينده پايه قرار گيرد.
- عمليات پيوند در زمان مناسب انجام گيرد.
- تمام سطوح بريده شده بايد بلافاصله در برابر خشک شدن (از دست دادن آب) محفاظت شوند.
- مراقبت لازم، آبياري به موقع و حفظ محل پيوند از تابش مستقيم آفتاب، آفات و جوندگان پس از انجام پيوند صورت گيرد.